Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Bizans Öncesi ve Bizans Dönemi

MÖ 658'de İstanbul yöresine ilk yerleşenlerden olan Megaralılar, kentlerine komutanları Bizas'a dayanarak Bizantion(~0 demişlerdi. Atina'nın 30 km batısında olan Megara kentinden gelenler daha önce de, MÖ 674'te Halkedon'da (Kadıköy) bir koloni kurmuşlardı. MÖ 479'da Pers istilasından kurtulan kent, MS 2. yy'm sonunda Roma İmparatoru Septimius Severus

(hd 193-211) tarafından fethedildi ve kente .İmparatoriçe Antonina'nın adı verildi. Nihayeti. Constantinus(~») zamanında, 11 Mayıs 330'da, kentin yeni kuruluşu kutlandı ve resmen yeni Romalı dönemine başladı.

Konstantinopolis'te yaşayan halkın kendisine "Roma vatandaşı" anlamında "Rum" demesi, Caracalla'nın, 212'de ilan ettiği ve Roma İmparatorluğu içinde serbest yurttaş olan (köle olmayan) tüm halkı eşit yurttaş sayan tarihi kararına kadar eskilere götürülebilir. Resmi dili Latince olan Doğu Roma'nın başkentine "Yeni Roma" da denmişti.

Konstantinopolis'in önemli ve zengin bir Romalı başkente dönüştüğü bu dönem, Helenistik dönemin hemen sonrasına ve Hıristiyanlığın yaygınlaştığı yıllara rastlar. Özellikle Roma Imparatorluğu'nun doğu kesimlerinde, Yunanca, din, ticaret ve kültür alanında egemen dil (lingua Franca) konumundaydı. İsa döneminden hemen önce büyük değişiklikler geçirmiş olan Yunanca, bu dönemde, bugünkü Yu-nancaya çok benzeyen bir görünüm edinmişti. Çeşitli soylar ve halklardan (Helenler, Ermeniler, Yahudiler, Suriyeliler, Mısırlılar, İskitler, çeşitli Asyalı halklar gibi) oluşan Konstantinopolis nüfusu bu Yu-nancayı kullandı.

Hıristiyanlık da Yunancaya (Helenistik ortak dile) dayanarak gelişti. Yalnız İsa'nın dinini dile getiren Yeni Ahit (ve İndiler) Yunanca olarak yayılmakla kalmadı, Eski Ahit bile yer yer, Yunanca konuşan Yahudiler için Yunancaya çevrildi. I. Constantinus zamanında, 313'te Hıristiyanlık yasak din olmaktan çıktı, imparator da Hıristiyan oldu. I. Theodosius döneminde de (379-395) Hıristiyanlık dışındaki dinler yasaklandı.

Doğu Roma İmparatorluğu'nun başkenti olarak Konstantinopolis bu Hıristiyanlaşma/Yunanlaşma eyleminin merkeziydi. Resmi dil olan Latince de bu kentte ağır ağır gerileyip yerini Yunancaya bıraktı. 4. yy'da vasiyetnamelerin, 5. yy'da mahkeme kararlarının, 6. yy'da yasaların Yunanca yazılmaya başlandığı gözlenir. Bu son yüzyılda Yunanca, Doğu Roma İmparatorluğu içinde artık resmi dil konumundaydı.

Bizans'ın dil alanında "Yunancalaşma-sı" ile, Eski Yunan kültürüne resmen karşı çıkması ve "Yunanlılıktan" uzaklaşması bir arada yürütüldü. Hıristiyanlığın egemenliği sonucunda antik Yunan uygarlığı resmen dışlandı. Olimpiyat oyunları (394) ve Elefsis ayinleri (395) yasak edildi. Eski filozoflar ve genel olarak "Helen" olma, putperest olma gibi bir anlam kazandı. Ancak Yunanca saygın bir dil olarak, antik Yunan kültürü de, resmen geçerli sayılmayan ama üstünlüğü kabul edilen eski bir kültür olarak edebiyat metinleri içinde yaşamını sürdürdü.

Konstantinopolis halkı Bizans dönemi yıllarında kendisine "Rum" (Romeos), Doğu Roma İmparatorluğu'na "Romania", dillerine de Yunanca (Hellence) demiştir. Bizans döneminde toplumsal kimlik ikili bir

temel üzerinde kuruldu; en başta Hıristiyan Ortodoks din ve ikinci olarak bu dinin dili olan Yunanca. Zaten Bizans'ın egemen dininin de, Batı tarafından "Grek Ortodoks" olarak algılanması bu yüzdendir.