Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Mehmed Elif Efendi

înai, Son Hattatlar

bul'daki âsitanesi sayılmıştır. Vefatından sonra yerine geçen oğlu Mehmed Galib Efendi'nin (ö. 1783) meşihat döneminde Selamîliğin İstanbul hayatına nüfuz ederek yaygınlaşmaya başladığı görülmektedir. Bunun en çarpıcı örneği, Mehmed Galib Efendi'nin halifesi Ahmed Efendi'nin kendi lakabıyla anılan Yağcızade Tekkesi'ni kurarak burada Selamî meşihatını temsil etmesidir. Yağcızade Tekkesi, aynı zamanda Sa'dîliğin Eyüp ve suriçinden sonra Üsküdar'da faaliyete geçirdiği ilk tekke olması bakımından tarikat organizasyonunda ayrı bir öneme sahiptir. Ahmed Efendi'den sonra Yağcızade Tekkesi'nde Mehmed Sa-id Efendi (ö. 1792), Mehmed Nizameddin Efendi (ö. 1823), İbrahim Efendi (ö. 1829), Şeyh Yakub Mudanyavî'nin oğlu Mehmed Nizameddin Efendi, Mehmed Emin Efendi (ö. 1879) ve Mehmed Aşir Efendi (ö. 1905) tarafından Sa'dî meşihatı yürütülmüştür. Abdüsselam Tekkesi'nin Mehmed Galib Efendi dönemindeki bu etkin faaliyeti, kendisine hilafet verdiği Mustafa Haydar Efendi (ö. 1791) zamanında devam etmiş ve bu şeyhin müntesiplerinden Ahmed Hulusî Efendi, 1789'dan itibaren tarikatın Vefaî koluna bağlı bulunan Taşlıburun Tekkesi'nde Selamîliği başlatmış, ailesine mensup şeyhler tarafından sürdürülen bu meşihat aracılığıyla söz konusu merkez, Abdüsselam Tekkesi'ne idari yönden bağlanmıştır.

Mustafa Haydar Efendi'nin vefatından sonra Abdüsselam Tekkesi postuna oturan İbrahim Sabri Efendi, Sa'dîliğin İstanbul' daki örgütlenmesinde önemli rol oynamış mutasavvıflardandır. "Kolancı" lakabıyla İstanbul'da ün yapan İbrahim Sabri Efendi 1769'da Halvetîliğe bağlı Kelamî Tekkesi'ni, 1775'te Kadirîliğin suriçindeki başlıca merkezlerinden Remlî Tekkesi'ni Sa'dî denetimine sokmuş ve 1791'de Abdüsselam Tekkesi postnişinliğine atanarak tarikatın en kapsamlı tekke organizasyonla-

rından birisini gerçekleştirmiş, ayrıca yetiştirdiği halifelerinden Sadullah Hulusî Efendi de Vefavîliğe mensup Mirza Baba Tekkesi şeyhliğini üstlenmiştir. Kendisinden sonra posta geçen ve İstanbul'un tasavvuf tarihinde "Koğacızadeler" adıyla tanınan ünlü şeyh ailesinin kurucusu Mehmed Emin Efendi ise, önce Mirza Baba Tekkesi'nde Sadullah Hulusî Efendi'den boşalan meşihat görevini üstlenmiş, 1807'den sonra İbrahim Sabri Efendi'nin yerine Abdüsselam Tekkesi'ne atanmıştır. Burada üç nesil boyunca, 20. yy'ın ilk çeyreğine kadar Selamî meşihatını yürüten şeyhler, Mehmed Galib Efendi (ö. 1863), Yahya Efendi (ö. 1911) ve Sa'deddin Hikmet Efendi'dir. Yahya Efendi'nin ayrıca Çam-lıca'daki Nur Baba Tekkesi postnişini Nuri Baba'ya intisap etmek suretiyle Bektaşîlikten icazeti de vardır. Diğer yandan Sa'deddin Hikmet Efendi'nin meşihatından sonra Abdüsselam Tekkesi'nde Koğacıza-de ailesinin yönetimi sona ermiş, tekke Meclis-i Meşayih başkanı Mehmed Elif Efendi'nin (ö. 1927) oğlu Yusuf Zahir Efendi tarafından İstanbul Sa'dîliğinin diğer bir ünlü şeyh ailesi olan Hasırîzadelerin denetimine sokularak Sütlüce'deki Hasırîzade Tekkesi meşihatına bağlanmıştır.

18. yy'dan itibaren Taşlıburun Tekkesi ile Abdüsselam Tekkesi'nde odaklanan ve tarihsel süreç içerisinde bu iki merkez etrafında oluşan tekke organizasyonuyla şehir hayatına nüfuz eden Sa'dîliğin ayrıca gelişme dinamiklerinden birisini de şeyh ailelerinin meydana getirdiği görülmektedir. Bu ailelerden bazıları söz konusu iki odaklı tekke organizasyonu içinde yer almakla birlikte, bazıları da bağımsız bir örgütlenme anlayışını benimseyerek sürdürmüşlerdir. Bu ailelerden en tanınmışlarından birisi Bedreddinzadelerdir. Sa'dîliğin şehir hayatında 18. yy'dan 19. yy'ın sonlarına kadar süren tarihine damgasını vuran bir ailenin kurucusu Mehmed Esad Efendi'nin oğlu Seyyid Bedreddin'dir (ö. 1757). Kendi adına Samatya'da kurduğu merkez, Bedreddinzadeler Tekkesi adıyla tanınmış olup aynı zamanda bu bölgede daha sonra faaliyete geçen Mirza Baba Tekkesi ile Kadem-i Şerif Tekkesi'nin de elverişli bir sosyakültürel zemin üzerinde gelişmesini sağlamıştır. Bedreddinzadeler Tekkesi şeyhleri Seyyid Bedreddin ailesine bağlı bulunup, 19. yy'ın sonuna kadar kurdukları merkezde Sa'dîliği temsil etmişlerdir. Seyyid Bedreddin'den sonra posta sırasıyla Mehmed Sadık Efendi (ö. 1776), İbrahim Efendi (ö. 1780), Mehmed Nureddin Efendi (ö. 1802), Mehmed Muhyieddin Efendi ve Mehmed Sa'deddin Efendi geçmişlerdir.

İstanbul'un tanınmış bir diğer Sa'dî ailesi de Hasırîzadelerdir. Bu aileye mensup şeyhler, Sa'dîlik ile Mevlevîliği kaynaştıran bir tasavvuf anlaşırım temsilcileri olarak dikkati çekerler. Ailenin kurucusu Mısır'ın Delta bölgesindeki Damanhur şehrinde doğup büyüyen ve "Hasırcı Hoca" lakabıyla tanınan Halil Efendi'nin (ö. 1793) oğlu Mustafa İzzî Efendi'dir (ö. 1824). Taşlıburun Tekkesi şeyhi Süleyman Sıdkî Efen-