Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SAFFET PAŞA YALISI

Kanlıca Caddesi'nde yer alan ve 1976'da tamamen yanmış bulunan yalı.

Saffet Paşa Yalısı'm 1760'ta Edhem Efendi adında bir kişinin inşa ettirdiği bilinmektedir. Daha sonra II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) altı defa hariciye nazırlığı, kısa bir süre de sadrazamlık yapan Saffet Paşa'nın (ö. 1883) mülkiyetine geçmiştir. Saffet Paşa, satın aldığı 1865'te harap vaziyette olan yalıyı esaslı surette tamir ettirmiştir. "93 Harbi" olarak bilinen 1876 Osmanlı-Rus Savaşı'nın sonunda Ayastefanos Antlaşması'nı müteakip tarihi bir toplantının yapıldığı Saffet Paşa Yalı-sı'nda daha sonra, aralarında Prusya Prensi Waldemar, Gloucester düşesi, Bavyera Prensi Konrad, Somerset Maugham ve Agatha Christie'nin de bulunduğu birçok ünlü kişi ağırlanmıştır. Saffet Paşa'nın ölümünden sonra oğlu ve torunları, son olarak da bu aileye mensup Kadri Cenani yalıda ikamet etmişlerdir. Yalının harem bölümü, hareme bağlı hamamı ve üst katında hamlacılara ait odaların bulunduğu kayıkhanesi 20. yy'ın ilk çeyreği içinde yıktırılmıştır. Selamlık bölümü ise 1976'da yanmış, geriye kalan bazı duvar kalıntıları da sonradan yıktırılarak binanın yerine betonarme bir yapı inşa edilmiştir.

İki katlı ahşap yalı, Saffet Paşa'nın gerçekleştirdiği onarım sırasındaki bazı tadilatlara rağmen, Türk sivil mimarisi geleneklerine bağlı tasarımını büyük ölçüde koruyabilmişti. Harem ve selamlık bölümlerinde orta sofalı plan tipinin bir varyantı uygulanmış, söz konusu bölümlerin her iki katında da, yalının arka (bahçe) cep-

SAFİYE SULTAN

SAĞLAM, TEVTlK

besinden ön (deniz) cephesine kadar uzanan, dikdörtgen planlı sofalar tasarlanmış, katlar arasında bağlantıyı sağlayan üç kollu merdivenler sofaların bahçe tarafına yerleştirilmişti. Sofalara açılan, farklı boyutlarda, dikdörtgen planlı odaların bazıları kavisli konsollar ya da ahşap direklerle desteklenen çıkmalarla genişletilmişti. Selamlık bölümünün esas girişi yan (güney) cephesindeki bir eyvanın içine alınmış, zemini yükseltilen ve mermerle kaplanan bu evyanın önüne rodoskâri çakıl bezemeli bir yüzey konmuştu. Yalının mekânlarında, barok ve ampir üsluplarını yansıtan ahşap oymalı tavan bezemelerinin Hasköy sandalcıları tarafından yapıldığı söylenmektedir. Mekânların çoğunda. Batılılaşma dönemi Osmanlı sivil mimarisine özgü kemerli nişler bulunuyordu. Harem ve selamlık arasındaki avlu, 19. yy'da-ki onarımda iptal edilerek buraya birtakım servis mekânları ile söz konusu bölümleri birbirine bağlayan iki koridor yerleştirilmişti. Harem kanadının kuzeyine eklemlenen hamamın soğukluk mekânı deniz kıyısında yer almaktaydı.

Bibi. S. Lloyd. "Old Waterside Houses on the Bosphorus: Saffet Paşa Yalısı at Kanlıca", Ana-tolian Studies, VII (1957), s. 163 vd; Eldem, Plan Tipleri, 174-175; Eldem, Türk Evi, I, 38; Erdenen, Boğaziçi Sahilhaneleri, I, 88-95.

M. BAHA TANMAN

(1550 ?, Venedik ? - 1605, İstanbul) III. Murad'ın(-0 başhasekisi, III. Mehmed' in(-0 annesi.

"Safiye Haseki", "Safiye Valide Sultan", "Safiye Râbia Sultan", "Venedikli Baffb" adlarıyla da bilinir. Ölümünün daha geç tarihlerde, 1017 ve 1621'de olduğunu veren kaynaklar da vardır.

Safiye Sultan'ın Venedikli soylu Baffo ailesine mensup olduğu; babası Korfu valisi iken Adriyatik'te seyahat ettiği geminin Türk korsanlarmca vurulması sonucu tutsak düştüğü; Ferhad Paşa'nın Konağı'nda cariye eğitimi gördükten sonra çok güzel ve zeki oluşu nedeniyle 1563'te Manisa Sancakbeyi Şehzade Murad'a (III) sunulduğu rivayet edilir.

Safiye, 16 Mayıs 1566'da Şehzade Meh-nıed'i (III) doğurarak hasekilik sanını kazandı. Bu sırada I. Süleyman (Kanuni) ha-