Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SANAYİ-İ NEFİSE MEKTEBİ BİNALARI

Eminönü İlçesi'nde, Topkapı Sarayı'nın(->) kuzey tarafında Halic'e bakan yamaçtaki Arkeoloji Müzesi'nin bahçesindedir.

1882'de dönemin en tanınmış ve önemli mimarı Alexandre Vallaury(->) tarafından tasarlanıp inşa edilmiştir.

Okulun kurulması girişimini yürüten dönemin Müze-i Hümayun Müdürü Osman Hamdi Bey, kuruluş kararı ile birlikte müdürlüğüne atanma kararını da elde ederek okulun kurulmasında aktif rol aldı. Bu nedenle Osmanlı kültür tarihinde Sanayi-i Nefise Mektebi, Osman Hamdi Bey'in adıyla bütünleşmiş sayılır.

Osman Hamdi Bey, müzenin yakınında olmasının yararına inanarak okul için batıdaki boş alanın kullanılması iznini elde etti. Hemen bir bina yapımına girişildi. Bir yıldan kısa sürede bitirilen bu ilk bina yalnızca beş atölyesi olan küçük bir yapı idi. Gereksinmelere yetmeyeceği kısa sürede anlaşılan yapının genişletilmesine girişildi. Yine A. Vallaury'nin hazırladığı genişletme projesi 21 Zilkade 1305/30 Temmuz

SANCAKDAR BABA TEKKESİ 448

1888'de nezarete sunuldu ise de ek bina ancak 1892'de yapıldı. Üç atölye ve bir sergi salonundan oluşan bu binaya 1327/1911' de dört oda daha eklenerek eski bina ile birleştirildi.

Sanayi-i Nefise Mektebi 19l6'da Cağa-loğlu'ndaki binasına taşındı. Eski bina da Müze-i Hümayun yapılarına katıldı. 1970' te Prof. Nezih Eldem tarafından yapılan son derece özenli bir onarım ve düzenlemeyle Eski Şark Eserleri Müzesi olarak yeniden açıldı.

Binalar kısmen gömülü bir zemin kat üzerinde bir katlı ve kagir bir yapı olarak tasarlanmıştır. Projelendirme ve yapım aşamaları, plan ve cephelerde açıkça ifade, edilmiştir.

Vallaury ilk binada neorönesans bir tasarım kullanmıştır. Oldukça yüksek bir merdivenle doğrudan birinci kata ulaşılmakta, kompozit başlıklı yüksek pilastrlar cepheyi eşit bölümlere ayırmaktadır. Her birinde basık kemerli birer pencere ile üstünde küçük konsol taşlarıyla taşınan sil-me-lentolar ve yüksek kabartma tekniğinde yapılmış insan başı figürlerinin bulunduğu birimler yer almaktadır. Pilastrlar, tabla formunda geniş bir çift silme takımı ile bağlanmıştır. Üst kısımda yan kenarları yuvarlatılmış kartuşlardan oluşan bir dizi yapılmıştır. Cephe, diş sıralı bir silme ve parapetle bitirilmiştir.

Vallaury ikinci aşamada tasarladığı yapıda neogrek bir üslup kullanmıştır. Ek bina, akademik seçkinliği belirgin bir tasarıma sahiptir. Eğimden yararlanılarak zemin kat yükseltilmiş; üçlü pencere gruplarının pilastrlarım bağlayan bir tabla, üst katı taşıyan bir platforma dönüştürülmüştür. Birinci kat, yüksek pilastrlarla bölüm-lenmiş, cephe yüzeyi içeri çekilerek önemli bir derinlik sağlanmıştır. Bu derin cephe bölümlerine İyonik kolonlarla taşınan üç açıklıklı ve akroterli bir frontonu olan bir cephe motifi yerleştirilmiştir. Doğu ve batı cephelerinde birer, güney cephesinde üç bölüm üzerine işlenmiş olan dekoratif nitelikli bu mimari motifler yapının Arkeoloji Müzesi ile görsel bağını da kurmaktadır. Ayrıca iyonik kolonların arasına arkeolojik buluntulardan seçilmiş heykeller yerleştirilmiştir. Birinci katın cephesi, fron-tonların üzerinde geri planda kalan dikdörtgen pencerelerle devam etmektedir. Bu küçük fakat özenle tasarlanmış yapı, geniş bir silme ve parapetle bitirilmiştir. Üçüncü aşamanın kitlesi, ötekilere oranla daha alçak tutulmuş ve bu ayrı binaların eklemlenmesi sağlanmıştır.

Sanayi-i Nefise Mektebi binaları, aynı okulda ilk mimarlık hocası olarak görev yapan tanınmış mimar A. Vallaury'nin bir yapıtı olması nedeniyle ayrıca önemlidir.

Bibi. M. S. Akpolat, "Fransız Kökenli Levanten Mimar Alexandre Vallaury" (Hacettepe Üniversitesi, basılmamış doktora tezi), 1991, s. 120-121; M. Cezar, Sanatta Batı 'ya Açıhş ve Osman Haindi, ist., 1971, s. 442-466; ay, Güzel Sanatlar Eğitiminde 100 Yıl, ist., 1983, s. 6-12; Z. Sönmez, "Gülhane'de Mekteb-i Sanayi-i Ne-fise-i Şahane Binası", Dünya inşaat Dergisi, S. 1/3 (1984), s. 33-34; Sözen, CumhuriyetMi-

'*' ' AFİFE BATUR