Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SANDAL BEDESTENİ

bak. KAPALIÇARŞI

SANDIKÇI EDHEM EFENDİ TEKKESİ

Üsküdar İlçesi'nde, Toptaşı semtinin, Osmanlı döneminde "Tabutçular, Tabutçu-lariçi" olarak anılan kesiminde, Hayrettin Çavuş Mahallesi'nde, Toptaşı Caddesi'nin üzerinde yer almaktaydı.

Rıfaî tarikatından Sandıkçı Şeyh ibrahim Edhem Efendi (ö. 1878) tarafından 1274/1857-58'de kurulan bu tekke kaynaklarda "Sandıkçı Tekkesi" ve "Şeyh Edhem Efendi Tekkesi" olarak da zikredilmektedir. Mimari programı asgari ölçülerde tutulmuş, ufak boyutlu bir tarikat tesisi olan tekkede cumartesi günleri ayin icra edildiği, Şeyh İ. Edhem Efendi'den sonra oğlu Şeyh Âbid Efendi ile torunu Şeyh Haydar Efendi'nin posta geçtikleri bilinmektedir. Dahiliye Nezareti'nin R. 1301/1885-

86 tarihli istatistik cetvelinde burada 6 erkek ile 2 kadının ikamet ettiği belirtilmiştir. Cumhuriyet döneminde kullanılmayan bina harap düşmüş, önce harem ve selamlık bölümleri, 1963'ten sonra da tev-hidhane ile türbe bölümleri çökerek tarihe karışmış, geriye, kitabeli cümle kapısı ile küçük nazireden başka hiçbir şey kalmamıştır.

Sandıkçı Edhem Efendi Tekkesi'nin arsası batıda Toptaşı Caddesi, diğer yönlerde komşu parsellerle çevrilidir. Tek bir binadan oluşan tekke küçük bir bahçenin içinde yer almakta, bahçenin bir kesimim nazire işgal etmektedir. Toptaşı Caddesi'ne açılan cümle kapısı tuğlalar ile örülmüş, lentonun üzerine tekkenin inşa tarihini (1274/1857-58) veren, talik hatlı, manzum kitabe yerleştirilmiştir. Ortadan kalkmış olan tekke binasının, kısmen de (tevhid-hane-türbe bölümüne ilişkin) olsa mimari özelliklerini aydınlatan yegâne belge Vakıflar istanbul Başmüdürlüğü Arşivi'ndeki 1963 tarihli bir rölövedir. Tarikat yapılarına özgü bir bütünlük arz eden tevhidhane ile türbe kareye yakın dikdörtgen (11x10 m) bir alanı kaplamakta, iki katlı ve ahşap karkaslı olan yapının duvarları içeriden bağdadi sıva, dışarıdan ahşap kaplama ile oluşturulmuş bulunmaktadır. Yapıyı örten kırma çatı alaturka kiremitlerle kaplıdır. Dikdörtgen planlı (9x6 m) esas ayin mekânı iki kat yüksekliğinde tutulmuş ve batı, kuzey, kısmen de doğu yönlerinde iki katlı mahfillerle kuşatılmıştır. Ahşap sütunlarla taşınan bu mahfillerden, erkeklere mahsus olan alttakinin zemini bir seki ile yükseltilmiş ve ahşap korkuluklarla sınırlandırılmış, kadınlar tarafından kullanılan ve harem dairesi ile bağlantılı olduğu anlaşılan fevkani mahfil ise kafeslerle donatılmıştır. Zemin kattaki mahfil, batı duvarındaki tevhidhane girişi hizasında kesintiye uğramakta, ayrıca tev-hidhanenin güneydoğu köşesinde yerini, üç adet ahşap sandukayı barındıran ve ayin mekânı ile tamamen kaynaşmış olan türbeye terk etmektedir. Rölövenin alındığı tarihte çökmüş bulunan mihrap duva-

Sandıkçı Edhem Efendi Tekkesi'nde tevhidhane-türbenin kesit restitüsyonu. M. Baha Tanman, 1980

rımn ekseninde basit bir mihrap nişi, bunun yanlarında birer pencere, aynı şekilde rölövede işlenmemiş olan doğu duvarında da, türbeye acılan ve niyaz penceresi niteliği taşıyan en az bir pencerenin yer aldığı varsayılabilir.

Bibi. Münib, Mecmua-i Tehâyâ, 6; Raif, Mir'at, 120-121; Ihsaiyatü, 20; Vassaf, Sefine, V, 269; N. Araz, Anadolu Evliyaları^ İst., 1972 (3. bas.), s. 357-360; B. Çeçener, "Üsküdar Mezarlıkları, Türbeleri ve Hazireleri", TTOKBelleteni, 49/328 (1975), 18 vd; Behcetî ismail Hakkı el-Üsküdarî, Merâkid-iMu'tebere-i Üsküdar, (yay. B. N. Şehsuvaroğlu). İst., 1976, s. 58; Konyalı, Üsküdar Tarihi, I, 419; N. Uzel, "Derviş Tufan Efendi", Büyük Gazete, 11/28 (3 Kasım 1976), s. 24; M. B. Tanman, "Settings for the Veneration of Saints", The Dervish Lodge-Architecture, ArtandSufism in Ottoman Tur-key, Berkeley, 1992, s. 159, 16i; M. Özdamar, Dersaadet Dergâhtan, İst., 1994, s. 251.

M. BAHA TANMAN