Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SANKT GEORG HASTANESİ

Beyoğlu İlçesi'nde, Galata'da Medrese Sokağı üzerindedir.

Kuruluş tarihi 1836'ya kadar gitmekle birlikte hastane kayıtları 1840'tan başlamaktadır. Önce Taksim'de Feridiye Cadde-si'nde ahşap bir binada, Avusturya-Maca-ristan imparatorluğu Milli Hastanesi ve Avusturya Gemiciler Hastanesi adlan ile faaliyete geçmiştir. Dr. Lorenz Rigler tarafından yönetilen iki katlı hastanede 40 yatak bulunmaktaydı ve gemicileri tedavi etmek amacıyla açılmıştı. Hastane 1854'te Galata Çınar Sokağı'nda (bugünkü Kart-çınar Sokağı) bulunan Küçük Kapuçin Ma-

nastırı denilen eski manastır binasına taşınmıştır. Avusturya hükümeti 1870'e kadar hastaneye her yıl yardımda bulunuyordu. Ayrıca, Avusturya tahvillerinden elde edilen bir geliri de vardı. Özel ya da hayırsever hiçbir kuruluştan yardım almayan hastanede tedavi hizmetleri para karşılığında yapılmaktaydı. Hastanenin günlük ücretini ödeyemeyecek olanlar hastaneye kabul edilmezlerdi. Ancak Avusturya Kon-solosluğu'nun kefil olduğu yoksul Avusturyalılar güvence alınarak kabul edilebilirdi. Bunun dışında bir Avusturya gemisinde hizmet ederken hastalanan denizcilerden ücret alınmaz, bunların masraflarını karşılamak üzere de İstanbul'dan ayrılan her Avusturya gemisi hastaneye ton başına bir ücret öderdi. 1874'e kadar hastaneye çocuklar dışında her hasta kabul edilmekteydi. Öncelik, Avusturya-Macaristan uyruklulara veya bu devletin himayesinde bulunanlara verilmekle birlikte diğer milletlerin hastalarına da bakılmaktaydı.

Çınar Sokağı'ndaki hastanenin girişi Halic'e bakıyordu. Giriş katında Avusturya Kraliyet îdari Bürosu bulunmaktaydı. Birinci ve ikinci kat hastaneye ayrılmış olup binaya eklenen üçüncü kat hekimlerin ikametine ayrılmıştı. Birinci katta 14 yataklı büyük bir koğuş, 2 yataklı bir oda, hastabakıcılar için bir oda, hasta kayıt odası, eczane ve banyo; ikinci katta, yine 15 yataklı bir koğuş, 3 yataklı bir oda, bulaşıcı hastalıklar ve akıl hastaları için ayrılmış başka bir oda ve başhemşire odası bulunmaktaydı.

1875'te yapılmış planında, hastanenin

Eski bir fotoğrafta Sankt Georg Hastanesi.

Nuran Yıldırım arşivi

Çınar Sokağı üzerinde bulunduğu ve onu kesen köşedeki sokağın da Medrese Sokağı olduğu görülmektedir. Hastanenin sol yanında İtalyan Hastanesi yer almaktadır. Daha sonra İtalyan ve Avusturya-Macaristan Hastaneleri yıkılarak 1914'te yerine bugünkü Sankt Georg Avusturya Lisesi'nin kız öğrencilerine ait bina yapılmıştır. Günümüze sadece hastanenin yanındaki Sankt Georg Kilisesi ulaşmıştır. Avusturya-Macaristan Milli Hastanesi 30 Nisan 1881'de Azapkapı, İskender Sokağı, no.l'e taşınmıştır.

1866'dan beri İstanbul'da bulunan Grazlı Merhametli Rahibeler, yetim ve yoksul Macar ve Avusturyalı çocuklara yardım etmekte ve hastalara bakmaktaydılar. Ancak kendilerine ait bir yerleri olmadığından Fransız St. Benoit Lazaristlerinin kilise ve binalarından yararlanıyorlardı. Alman Lazarist Conrad Strover'in sağladığı para ile 1882'de Avusturyalı Gemiciler Hastane-si'nin de yer aldığı, Boşnak Fransiskenle-re ait Sankt Georg Kilisesi, manastırı ve binalarını satın aldılar. Bu tarihten sonra bu bölgede kurulan bütün müesseselere Sankt Georg adını taşıyan isimler verilmiştir.

Bugünkü hastane binası 1893-1895'te satın alınmış, Saint Vincent ve Paul rahibe hemşireleri ve özellikle Başrahibe Fran-ziska Kolberg'in girişimleriyle burası İtalyan Dr. Giovanni Battista Violi yönetimindeki çocuk ve Dr. Millingen yönetimindeki göz kliniklerinden oluşan iki bölüm halinde düzenlenerek 2 Temmuz 1895'te hasta kabul etmeye başlamıştır. Bu hastaneye önceleri Sankt Georg Hastanesi, Sankt Georg Dispanser ve Kliniği, Kinderhospi-tal Sankt George adları verilirken 1897'de kurulan Uluslararası Çocukları Koruma Derneği'nin yardımı sağlandıktan sonra genellikle Sankt Georg Uluslararası Çocuk Hastanesi adı kullanılmaya başlanmıştır. Daha sonra Dr. Violi binanın yetersizliğini ileri sürerek derneğin parası, belediye ve yerli hekimlerin yardımlarıyla Şişli'de yeni bir hastane binası yaptırmış 17 Eylül 1905'te hasta çocukları buraya taşıyarak Avusturyalılarla ilişkisini kesmiştir. Dr. Violi giderken hastanenin araç gereçlerini de götürdüğünden Sankt Georg Hastanesi, Avusturya Veliahtı Franz Ferdinand'm sütannesi olan Rosty Y. Urbas adlı rahibenin aracılığıyla yeniden donatılmıştır.

Hastane bugün 50 yataklı bir sağlık kurumu olarak faaliyetini sürdürmektedir. Cerrahi, iç hastalıkları, göz, üroloji, çocuk, kulak-burun-boğaz ve kadın hastalıkları servisleri ve polikliniği vardır. Bibi. Belin, Latinite; Abdullah Bey-Zoeros-Mordtmann, "Notices sur leş hopitaux civils de Constantinople", GazetteMedicale d'Orient, c. 18, no. 8 (1874), s. 117-120; Ritzo, "l'Oeuvre Medicale et Hygienique de S. M. I. le Sultan Abd-ul-Hamid Khan II 1876-1900", ae, c. 45, no. 13 (1900), s. 251, 254; E. K. Unat, "istanbul Senjorj Uluslararası Çocuk Hastanesi", Türk-Avusturya Tıbbi İlişkileri, İst., 1987, s. 155-162; A. Terzioğlu, "İstanbul'daki Avusturya-Macaristan Hastanesi ve Türk Tıbbının Batılılaşması Açısından Önemi", Türk Tıbbının Batılılaşması, ist., 1993, s. 72-78.

NURAN YILDIRIM

Mimari

1905 tarihli Goad imzalı sigorta haritasında hastane binası Medrese Sokağı ile Felek Sokağı'nın kesiştiği köşede ve Felek Sokağı'na doğru uzayan bir yapı olarak işlenmiştir. Aynı planda Medrese Sokağı'ndan cephe alan ve bu sokağa kuzeydoğu ve güneybatı uçlarından iki çıkmayla uzanan iki katlı ve bir bodrumlu göz hastalıkları kliniği bulunmakta ve Felek Sokağı'na doğru, bu yapının bitişiğinde, dört katlı ikinci bir blok uzanmaktadır. Bugünkü hastane binasının yapımına muhtemelen 1925'te başlanmıştır. Yapının mimarının, hastanenin orijinal projesinin üzerindeki imzasından, İtalyan asıllı bir Levanten olan, Osmanlı-Anadolu Şimendifer Şirketi mühendislerinden Emilio Faracci olduğu görülmektedir. Söz konusu proje paftaları üzerinde, çizildiği tarih Nisan-Haziran 1925 olarak belirtilmektedir. Girişi Medrese Sokağı'nda olan yapı, dik bir yokuş olan bu sokağa uyum sağlayabilmek için, eski binanın parselin alt köşesindeki konumu vurgulanmak istenircesine, iki ayrı blok gibi planlanmıştır.

Üç katlı olan alt kütle ortada geniş, dikdörtgen formlu bir hol etrafında yer alan beş oda ile çevrelenmiştir. Bu kat planı diğer iki katta da aynı biçimdedir. Üst kütle diye tanımlayabileceğimiz bu hole kuzeydoğusunda yer alan merdivenin hemen önünde altı basamakla çıkılarak ulaşılır. Üst kütlenin Medrese Sokağı'na bakan cephesinde binanın kuzeydoğu ucuna doğru uzanan bir koridor ve bunun sonunda da bu kütlenin üç katını birbirine bağlayan bir merdiven yer almaktadır. Merdiven yapının kuzeydoğu ucundaki bahçe parçasından ışık alır. Söz konusu koridorun güneydoğu cephesine ise her katta üçer adet bulunan hasta odaları yerleştirilmiştir.

Alt kütle holünün güneybatı köşesinden hastanenin Felek Sokağı yönünde uzayan kanadına geçilmektedir. Bu yapı kanadı hastanenin, 1905 Goad sigorta haritasında dört kaüı ayrı bir yapı olarak gösterilen bölümüdür. 1925'te yapı planlandığında ana kütlenin kat yükseklikleri fazla tutulduğu için, bu bölüme zemin kattan iki basamak inilerek, birinci kattan ise on üç basamak çıkılarak ulaşılmaktadır.

Sankt Georg Hastanesi kuzeydoğu kanadında hasta odaları, alt kütle olarak tanımlanabilecek güneybatı kısmının zemin katında idare, poliklinikler; birinci katında poliklinikler; son katında ise ameliyathaneler yer almaktadır. Bodrum kat ise mutfak ve yemekhaneye ayrılmıştır.

FARUK TUNCER