Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SARAYBURNU

Topkapı Sarayı'mn sahil bölümünde, Haliç ile Marmara Denizi arasında kalan burun üzerindeki tarihi bölge.

Sarayburnu'nun günümüzdeki sınırlarını batıda Sirkeci Garı, doğuda Marmara sahilinde Ahırkapı Feneri, güneyde Topkapı Sarayı bahçesi olarak çizmek mümkündür. Kennedy Caddesi (Sirkeci-Florya sahil yolu), burnu, batı-doğu yönünde keserek Marmara sahili boyunca devam eder.

Bizans Dönemi

Sarayburnu, tarihöncesi devirlerden itibaren iskân edilmiş bir bölgedir. Burada yapılan kazılarda MÖ 13-18. yy'lara ait Frig seramiklerine rastlanmıştır. Bu bulgulardan Sarayburnu'nun MÖ 2. binlerde iskân edildiği anlaşılmaktadır. MÖ 658'de Bi-zas(->) kumandasında Sarayburnu ve çevresine yerleşen Megaralılar yörenin ilk yerleşik halkıdır. Topkapı Sarayı'mn bulunduğu yerde, yani Saray Burnu'nun üzerinde kurulan Akropolis(->) ve çevresinde oluşan Bizantion(->) kenti bugünkü Sirkeci, Alemdar Yokuşu'nun üst başı ile Ahırkapı çizgisinin doğusunu kapsıyordu. Bu sırada Sarayburnu'nun adının Bosporios Akra olduğu ve burada Hıristiyanlık öncesinin, Atena Ekbasia, Afrodit, Poseidon ve Zeus mabetlerinin bulunduğu sanılmaktadır. Zeus Mabedi, Hıristiyanlık döneminde Ayios Menas Kilisesfne dönüştürülmüştür. Bizantion'un Roma İmparatoru Septimius Severus'un (hd 193-211) yönetimi altına girmesinden sonra, günümüzdeki Gülhane Parkı'nın Sarayburnu kısmında Afrodit Mabedi'nin yakınında bir tiyatro kurulmuş, semtteki mabetler de yenilenmiştir.

Constantinus döneminde (324-337) Hıristiyanlığın kabul edilmiş olmasına rağmen pagan dönemin inançları da sürdürülmüş ve imparator bu çevrede Güneş, Arte-mis ve Afrodit mabetlerini inşa ettirmiştir.

Sarayburnu'ndaki pagan mabetlerinin yıkılması ya da bunların başka işlevlerde kullanılması I. Theodosius döneminde (379-395) gerçekleşmiştir. Bu dönemde Sarayburnu'nda alt kademe asiller için evler yaptırılmıştır. Dönemin patriği Euge-nius da Sarayburnu'nda bir sur kalesi yaptırmıştır. Arkadios döneminde (395-408) Sarayburnu bölgesinde, Marmara sahil surları ile Osmanlı döneminde inşa edilen Sur-ı Sultani'nin kesiştiği yöreye Topoi adı verilmiş ve burada Hodegetria Kilise-

si ile bazı hamamlar inşa edilmişti. Aynı dönemde Ayios Menas Kilisesi de tamir ettirilmiş ve imparatorun kızı Marina burada kendine bir ev yaptırmıştı. I. İustinianus döneminde (527-565) Ayasofya'dan To-poi'ye inen sütunlu ve heykellerle süslü bir yol yaptırılmıştır. Bu yol Konstantinopolis halkının gezinti yeri olmuştur. I. Basileios döneminde de (807-886) Sarayburnu bölgesinde Mangana Sarayı(-0 ile Mesokepi-on adıyla anılan bir park yaptırılmıştır. VI-II. Mihael Paleologos döneminde (1261-1282) inşa edilen Ayios Demetrios Kilisesi nedeniyle Saray Burnu'na Ayios Demetrios Burnu denilmeye başlanmıştır.

Bizans döneminde Sarayburnu'nun batı sınırı sayılabilecek olan, deniz surlarının Eugenios Kapısı'nın burcu ünlü ve önemliydi. Janin'e göre adını I. Theodosius döneminin ileri gelenlerinden Patri-ce'lerinden birinden alan Eugeniu semtinde bulunan bu kapı, daha sonra Yalı Köş-kü'nün yapıldığı yerde yer alıyor ve muhtemelen buradaki Prosforion Limam'yla bir bütün meydana getiriyordu. Halic'in ağzına gerilmiş olan kalın zincirin bir ucu Eugenios Kapısı'nın hemen batısındaki, bu amaçla yapılmış muhteşem bir kule olan Kentenarios'a bağlıydı. Deniz surları buradan burnu dolaşarak güneydoğuya, Marmara sahilinde Altın Kapı'ya(->) kadar uzanıyordu.