Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Osmanlı Dönemi

İstanbul tarihinde "saray" sözcüğü yalnız başına kullanıldığı zaman sadece sultan konutu (miri saray) anlamı taşır. Saray-ı Atik (Eski Saray), Saray-ı Cedid (Yeni Saray, Topkapı Sarayı) Abdülmecid (1839-1861) ve Abdülaziz dönemlerinde (1861-1876) Dolmabahçe Sarayı(-0, II. Abdülha-mid döneminde (1876-1909) Yıldız Sara-yı(->) padişahların konutları oldukları kadar, hükümet edilen yer anlamında da kullanılmışlardır. Gerçekten de devlet idaresinin yeri padişah konuluyla eşteştir. Klasik dönemde "divan" saraydadır. Mutlak bir hükümdar olan sultanın hükümeti bir araya getirdiği başka bir yapı da yoktur. Bu açıdan Osmanlı sarayı konut-hükümet yapısı olarak düşünülebilir. Geleneksel konutların selamlığı Topkapı Sarayı'nda(->) Divan ve Arzodası'na ve ikinci avluya tekabül eder.

"Saray" sözcüğünün, başka kültürlerde olduğu gibi, büyük idarecilerin, asillerin, zenginlerin görkemli konutları olarak anlaşıldığı bir ikinci anlamı ve ona tekabül eden bir yapı tipolojisi vardır. Sultanların sürekli ikamet ettikleri sarayları dışında bütün büyük konutlar bu tipoloji içinde değerlendirilebilir. Doğrudan sultana ait olan saraylar bulunduğu yere göre ad almıştır: Çırağan Sarayı(->), Beşiktaş Sa'ra-yı(->), Beylerbeyi Sarayı(-0, Sa'dâbâd Sa-rayı(->), Kavak Sarayı(->) gibi. Diğer bütün saraylar sahiplerinin adı ile anılır: Sokollu Mehmed Paşa Sarayı(-»), Rüstem Paşa Sarayı, Mihrimah Sultan Sarayı, Esma Sultan Sarayı gibi. Evliya Çelebi'nin İstanbul'da saray olarak adlandırıldığı 92 yapı vardır. Fakat bunların çoğundan içlerinde geçen bir olay vesilesiyle söz etmiştir. Saray niteliğinde, sultana ait, fakat küçük boyutlu yapı ya da yapılardan oluşan kompleksler, saray olarak değil, köşk ve kasır olarak adlandırılmıştır. Bunlarda küçük boyutluluk ve sürekli konut olarak tasarlanmamış olma gibi bir özellik vardır. Küçüksu Kasn(->), Aynalıkavak Kasn(->) gibi. Gerçi bu sözcüklerin çok kesin anlamsal içerikler taşımadığı, özellikle miri konutlar-