Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SARRAFLAR

Para ve değerli maden değişimi ve satışıyla uğraşan, çoğunlukla faizle borç verip tefecilik de yapan, daha sonraki dönemlerin bankerlerinin öncülleri.

Bizans Dönemi

Bizans'ta önceleri para değiştiren kişi veya sarraf anlamına gelen "trapezites" sözcüğüyle, esas anlamı "gümüş satıcısı" olup, aynı zamanda "faizle borç para veren kişi, tefeci" anlamına da gelen "argiroprates" sözcüğü genellikle birbirleriyle eşanlamlı olarak kullanılırdı. Ancak 10. yy'da Kons-tantinopolis'te bu meslek sahiplerinin iki ayrı loncaya dahil oldukları ve "argirop-rates'lerin parasal faaliyetlerinin bir kısmını "trapezites"lere terk ettikleri görülür. Aynı yüzyıldan itibaren, "trapezites"in ya-msıra "katallaktes" de "sarraf sözcüğünün karşılığı olarak kullanılmaya başlar.

Bizans başkentinin lonca teşkilatı hakkında teferruatlı bilgi veren "Eparkın Kitabı" adlı 10. yy'a ait belgede (bak. Epar-hos Tes Poleos), "trapezitai" loncası şöyle tarif edilmiştir: Temel işlevleri para değiştirmek, yani sarraflıktır. Diğer sorumlulukları arasında saf olmayan sikkelerin alaşımlarına göre değer tespitini yapmak; açık pazar yerlerinde, sokak ve meydanlarda yetkisiz olarak sarraflık veya kaçak para işlemleri yapan kişileri ("sakkoulla-rioi") Konstantinopolis eparkına haber vermek veya ellerine geçen sahte altın ve gümüş sikkelerle bunların sahiplerini yine eparka ihbar etmek gelir. Bunların para basmak yetkileri yoktur; ayrıca altın ve gümüş elde etmek için sikke kırpmaları yasaktır. Bu kural ve yasaklara uymayanlara öngörülen cezaların en ciddisi bir elin

kesilmesi olup diğer cezalar sürgün, mal müsaderesi, kırbaçlanma ve sakalın tıraş edilmesidir.

Para işleriyle uğraşmak büyük sorumluluk ve dürüstlük gerektiren bir meslek olduğundan, bu loncaya ancak saygıdeğer, şerefli ve namuslu kişilerin tavsiyesiyle girmek mümkündü. "Eparkın Kitabı"nda "tra-pezites'lerin faizle borç para vermelerine ilişkin hiçbir kayda rastlanmaz. Fakat sarraflık ve faizcilik birbirleriyle yakından ilgili ve çoğu kez ayırt edilmesi güç olan uğraşlardı. Din adamları tarafından tasvip edilmemesine rağmen Bizans kilisesi faizciliği sadece rahipler sınıfına yasaklamış, devlet ise faizciliğin meşruiyetim tanımış ve kanunlarla yıllık faiz oranlarını yüzde 6 ila yüzde 12 arasında kısıtlamıştır.

Konstantinopolisli sarraf ve tefecilerin büyük çoğunluğu meşhur ve zengin ailelerden gelmekteydi. 14. yy'ın ortalarında VI. İoannes Kantakuzenos'un(->) yürürlüğe koymak istediği mesleklerine ilişkin birtakım engelleyici tedbir ve yeniliklere karşı koymalarından ve başarı da kazanmalarından anlaşıldığı gibi, bunlar aynı zamanda siyasi güç ve etki sahibi kişilerdi. 14. ve 15. yy'da sarraf ve tefecilerin büyük kısmının ayrıca iç ve dış ticaretle de uğraştıkları göze çarpar. Bu kişiler, gerek bu açıdan, gerekse aynı dönemde kullanmaya başladıkları bazı yeni teknikler açısından İtalya'daki meslektaşlarını örnek almışa benzerlerse de, Bizans'ta para işlemleriyle uğraşan kuruluşlar İtalya'da 14. yy'dan itibaren görülen büyük kamu işletmelerinin seviyesine asla ulaşmamıştır. Bibi. G. Platon, Leş banquiersgrecs dans la le-qislation dejustinien, Paris, 1912; A. Stöckle, "Spatrömiscfıe und byzantinische Zünfte. Un-tersuchungen zum sog. Eparchikon Biblion Leos deş Weisen", Klio, S. 9, 1911, s. 20 vd; J. Nicole (haz.), Lev Livre du Prefet, Genf, 1894, s. 127-148; N. Oikonomides, Hommes d'affa-ires grecs et latins a Constantinople, Paris, 1979, s. 54-68.

NEVRA NECİPOĞLU