Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SEBİLÜ'R-REŞAD

482

483

SEÇİMLER

nüfusa bir mebus düşüyordu. İntihab-ı Mebusan Kanunu, çift dereceli seçim sistemini benimsiyor, "25 yaşını bitirmemiş, medeni haklarından yoksun, yabancı devlet vatandaşı olduğu iddia edilen, geçici bir süre için bile yabancı ülkeler hesabına iş gören, hileli iflas yapan, hacir altında bulunan kişilerin" mebus olamayacaklarını kaydediyordu.

Seçimlere katılabilmek için gerekli görülen "vergi verme" koşulu 1923'e kadar seçim mevzuatında kalacaktı. 4 yıl sonra yapılacak seçimlerden itibaren mebusların Türkçe okuyabilmeleri ve biraz da yazabilmeleri şart koşuluyordu. İkinci seçmenler mebusları kendi vilayetleri halkından seçmek zorundaydılar.

Meclis-i Ayan üyeleri, mebus sayısının üçte birini geçmemek üzere padişah tarafından yaşam boyu (kayd-ı hayat) atanacaklardı. Seçim listelerinin hazırlanmasında belediye ve nahiye meclislerinin yanısıra imam ve papaz gibi dini şahsiyetler de görevlendiriliyordu. Seçimler vilayetlerde sancak esasına göre yapılacaktı.

Nüfusu 50.000'den aşağı olan sancaklarda, 25.000 kişi ve fazlasına bir mebus

lastrlar yan yana ve üst üste yinelenerek cephenin plastik değerini artırırlar. Pilastr-lar arasını yazıt ve kartuşlar değerlendirir. Şebekelerde geometrik bezeme yerini bitkisel bezemeye bırakmıştır. 18. yy'ın anıtsal örnekleri Nuruosmaniye Sebili (bak. Nuru Osmaniye Külliyesi) (1169/1755), Ha-midiye Sebili (bak. Hamidiye Çeşmesi ve Sebili) (1191/1777) ve Mihrişah Sultan Se-bili'dir (1210/1795) (bak. Mihrişah Valide Sultan Külliyesi). Nuruosmaniye Sebili'nde profiller kat kat çoğalmaktadır. Yüzeyi kuvvetli gölgeler oluşturacak biçimde derin kornişlerle bezelidir. Silmelerin zenginliği ve yuvarlaklığı, küçük kartuşların yüzeyden ayrı biçimlenişleri, başlıkların ka-demelenmesi, deniz kabuklarının bezeme öğesi olarak benimsenmesi, yeni biçemin sebil mimarlığında yorumlanmasına birer işarettir. Hamidiye Sebili'nde çatı çokgen ve silindirik iki kasnakla yükseltilmiştir. Saçak altı da yüksek tutulmuştur. Üçlü gruplar halinde tasarlanan ince sütunlar düşeyliği vurgularlar. Küçüklü büyüklü kartuş ve yaprak öğesi bezeme programında çoğalmıştır. Yüzey bezemesinde derinlik etkisi artırılmıştır. Mihrişah Sultan Sebili oran açısından dönemin en çarpıcı örneğidir. Şah Sultan Sebili'nde (1215/1800) sebil kemerleri asimetrik biçimleriyle dikkati çeker.

19. yy, ampir üslubunun(->) egemen olduğu dönemdir. Sebil mimarlığında Nakşı-dil Sultan Sebili (1233/1818), Nusretiye Se-biliC-») (1241/1826) ve Divanyolu'ndaki II. Mahmud Türbesi ve Sebili(->) bu dönemin çarpıcı örnekleridir. Nakşıdil Sultan Sebili'nde ampir üslubu egemen olmaya başlamıştır. Kemerler sadeleşmiş, zengin profilli kartuşlar kaybolmuştur. Ampirin geometrik düzeni ağır basmaktatır. Nusretiye Sebili'nde ondülelı duvarlarda, iri kaval silmede, sütun başlıklarında ve saçakta barok çizgiler belirgindir, ancak bezeme ayrıntıda ampir çizgilerle biçimlenmiştir. Dö-kümlü kumaşlar, değişik rozetler, kurumuş akant yapraklan ampir üslubuna özgü örgelerdir. II. Mahmud Türbesi ve Sebili'nde ampir üslubu tümüyle ortaya çıkmıştır. Pencereleri oluşturan yalın Dor düzeninde kolonlar, kemer yerine kiriş taşımaktadırlar. Baştabandaki bezemeler de yok olmuştur. Sebil geleneği 20. yy'ın başlarına

Dolmabahçe Camii'nin avlu tarafında bulunan, bugün deniz tarafına taşınmış sebili. Nuri Akbayar koleksiyonu

kadar sürmüştür. İstanbul'da saptanabilen kitabeli en son sebil 1312/1896 tarihli, Topkapı'daki Pazar Tekkesi Sebili'dir.

Bibi. A. Arel, 18. Yüzyılda_ istanbul Mimarlığında Batılılaşma Süreci, İst., 1975; S. Eyice, "Sebiller", lA, V/2, 1214/95-99; Kuban, Barok; Kumbaracılar, İstanbul Sebilleri.

AYLA ÖDEKAN