Hukukun temel kavramlari

 
 

---

192 
 
 
 
 
 
 
 
 
Anahtar Kavramlar 
  Kamu hukuku 
  Özel hukuk 
  Anayasa  
  Hukuk devleti 
  Demokratik devlet 
  Suç 
  Ceza  
  Kast 
  Taksir 
  Masumiyet karinesi 
  Yasak deliller 
 
Ceza:  Suç  işleyen  kişilerin  karşılaşacakları  tepkidir.  Diğer  bir  anlatımla  yasanın  suç  işleyen 
kimseye uygulanmasını öngördüğü yaptırımdır. 
Demokratik devlet: Halkın devlet yönetimine katılması temeline dayanan devlet. 
 
 

---

193 
 
Giriş 
Kamu Hukuku, Özel Hukuk Ayrımı (Kalabalık 2018: 161-167): 
Nitelikleri  ve  özellikleri  yönünden  birbirine  benzeyen  ilişkileri  düzenleyen  hukuk 
kurallarının tasnif edilerek bir sisteme bağlanmasının kuramsal ve pratik önemi vardır. İlkönce, 
pozitif hukukun bir sisteme bağlanması, yargıca ve diğer hukuk uygulayıcılarına gerekli olan 
hukuk kurallarını daha kolay bir biçimde bulma olanağı sağlar. 
Hukuk kurallarının tasnifinin hukuk kurallarının yorumlanması bakımından da  yararı 
vardır.  Hukuk  kurallarının  yorumlanmasında,  yorumlanacak  kuralların  nitelikleri  ve  ait 
oldukları  hukuk  dalları  önem  arz  eder.  Hukuksal  ilişkilerin  kurulması,  değiştirilmesi  veya 
bozulmasında,  hakların  kullanılmasında,  yükümlülüklerin  üstlenilmesinde  ve  yerine 
getirilmesinde, hukuk kurallarının sınıflandırılmasının önemli işlevleri vardır. Örneğin kamu 
hukuku  kurallarına  göre  bir  hakkın  kullanılabilmesi  veya  bir  yükümlülüğün  yerine 
getirilebilmesi için o hak veya  yükümlülüğü öngören bir kamu  hukuku  kuralının  muhakkak 
bulunması gerekir. Çünkü kamu hukuku kurallarında genellikle kamu düzeni ilkesi geçerlidir 
ve  kamu  gücünün  kullanılması  nedeniyle  devlet  tarafı  baskındır.  Buna  karşılık,  özel  hukuk 
kurallarının  düzenlediği  hukuksal  ilişkilerde,  bir  hakkın  kullanılabilmesi  için  onun 
kullanılmasını yasaklayan bir hukuk kuralının bulunmaması yeterlidir.  
Pozitif hukukun kapsadığı hukuksal kurumlar ve hukuk kuralları, düzenledikleri farklı 
özellikler taşıyan toplumsal ilişkilerin niteliklerine göre çeşitli açılardan tasnif edilebilir. 
Kamu Hukuku Özel Hukuk Ayrımı Ölçütleri 
İlkel  toplumlarda  hukuk,  geleneklere  dayandığı  ve  yasa  koyucunun  akılcı,  iradi  bir 
davranışıyla doğmadığından bilimsel bir nitelikten uzaktı. Bu yüzden kamu hukuku, özel hukuk 
ayrımı yapılmıyor, hukukun tamamına özel bir nitelik tanınıyordu. Devletin ortaya çıkmasıyla 
birlikte  çeşitli  nedenlerle  kişi  haklarına  yapılan  müdahalelerin  devlet  tarafından  önlenmesi 
devletin  görevi  haline  gelmiştir.  İşte  bu  tarihten  bu  yana  hukuku  sınıflandırma  ve  kamu 
hukukunu, özel hukuktan ayırma sorunu ortaya çıkmıştır. 
 
Roma hukukuna dayanan bir ayrıma göre, hukuk bilimi kamu hukuku ve özel hukuk 
olmak  üzere  ikiye  ayrılmaktadır.  Kamu  hukuku,  Roma  devletini  ilgilendiren  hukuk 
kurallarından, özel hukuk ise özel kişilerin ilişkilerini düzenleyen kurallardan oluşmaktaydı.  
Ayrımın Ölçütleri 
İlk bakışta kolay ve mantıklı gibi görünen klasik ayrımın hangi ölçütlere dayandırılması 
gerektiği söz konusu olunca zorluğu kendini göstermektedir. Çünkü bu ayrımın çok açık bir 
biçimde  yapılamaması,  hatta  kimi  hukukçularca,  reddedilmesi  konunun  tartışmalı  olduğunu 
ortaya koymaktadır. Bununla birlikte bazı ölçütlerin genel olarak kabul edildiği görülmektedir. 
 Menfaat Ölçütü 
Bu  ölçütte,  hukuk  kurallarının  koruduğu  menfaatlerin  niteliği  esas  alınmaktadır. 
Kamusal çıkarları ilgilendiren kurallar kamu hukukunu, kişisel çıkarları ilgilendiren kurallar 

---

194 
 
ise özel hukuku oluşturur. Çıkarlar kuramı olarak bilinen bu ölçüt, Roma hukukunda da, özel 
hukukla kamu hukukunu ayırmada kullanılmaktaydı. 
Bu  ölçüt,  menfaat  kavramının  görece  oluşu  ve  sınırlarının  belirsizliği  ve  kamu 
menfaatlerinin  baskın  olduğu  ve  buna  karşılık  kişisel  menfaatlerin  ikinci  planda  kaldığı 
hukuksal ilişkileri düzenleyen kuralların niçin özel hukukun alanına girdiğini açıklayamaması 
yönlerinden eleştirilmiştir. 
Egemenlik Ölçütü 
Bu  ölçüt,  bir  hukuksal  ilişkinin  taraflarından  birisi  veya  her  ikisi  devletin  egemenlik 
hakkına dayanıyorsa, söz konusu ilişkinin bir kamu hukuku ilişkisi olduğu ve kamu hukuku 
kurallarınca  düzenlenmesi  gerektiği  esasına  dayanır.  Kamu  hukuku  kuralları,  devlete, 
egemenlik  hakkına  dayanarak  hukuksal  işlemler  yapma  yetkisi  veren  kurallardır.  Devlet, 
egemenliğini  doğrudan  kullanabileceği  gibi,  kendi  tüzel  kişiliği  dışındaki  diğer  kamu  tüzel 
kişileri aracılığıyla da kullanabilir.  
Kişilerin birbirleriyle ve devletin veya kamu tüzel kişilerinin özel hukuk gerçek veya 
tüzel kişileriyle eşitler arası ilişkiler kurulması durumlarında, bir egemenliğin kullanılması söz 
konusu  olmaz.  Çünkü  astlık,  üstlük  gibi  hiyerarşik  bir  durum  söz  konusu  değildir.  Bu  tür 
ilişkileri düzenleyen kuralların tümüne, kamu hukukunun karşıtı olarak özel hukuk kuralları 
veya kısaca özel hukuk denir. 
İrade Özgürlüğü Ölçütü 
İsviçreli hukukçular tarafından  geliştirilen bu ölçüte  göre, kamu  hukuku,  özel  hukuk 
ayrımı,  hukuksal  ilişkinin  kurulması,  düzenlenmesi  ve  sona  ermesi  bakımından,  hukuk 
kuralının  taraflara  hangi  ölçüde  irade  özgürlüğü  tanıdığı  esasına  dayanmaktadır.  Diğer  bir 
anlatımla,  hukuk  kurallarının  emredici  bir  niteliğe  sahip  olup  olmadığına  bakılması  gerekir. 
Kamu hukuku kuralları emredici niteliktedir. Bu kurallar tarafların iradeleriyle değiştirilemez. 
Buna  karşılık  özel  hukuk  kuralları,  emredici  olmaktan  çok  yedek  hukuk  kuralı  niteliğine 
sahiptir. Özel hukuk kuralları genellikle taraflar aksini kararlaştırmadıkça geçerli olur.  
Eşitlik Ölçütü 
Bir hukuksal ilişkinin tarafları eşit statüdeyse ilişki özel hukuk ilişkisidir. Eğer taraflar, 
eşit statüde değilse, ilişki kamu hukuku ilişkisidir. Kimi hukukçular, kamu hukukunun üstlerle 
astlar arasındaki ilişkileri,  özel  hukukunsa eşit kişiler  arasındaki ilişikleri düzenlediğini ileri 
sürer. 
Yararcı Ölçüt 
Hukuk gibi geniş bir alanda  yapılacak çalışmaların bölümlere ayrılmasında pratik ve 
yararcı  açıdan  katkı  sağlayacağı  söylenebilir.  Yararcı  ölçüt,  bilimsel  olmaktan  ziyade, 
uygulama ve öğretim açısından sağlayacağı kolaylıklar nedeniyle kumu hukuku, özel hukuk 
ayrımını kabul etmektedir. 

---

195 
 
Ayrımı Reddeden Görüşler 
Avusturyalı  hukukçu  Hans  Kelsen’e  göre,  kamu  hukuku,  özel  hukuk  ayrımı  kabul 
edilemez. Ona göre, hukuk normlar hiyerarşisinden ibarettir. Tüm hukuk kuralları geçerliklerini 
anayasadan,  anayasa  da  geçerliliğini  temel  normdan  alır.  Kamu  hukukunun  kamunun 
çıkarlarını, özel hukukun da özel kişiler arasındaki anlaşmazlıkları düzenlediği iddiası yanlıştır. 
Çünkü özel hukuk kişileri arasında yapılan sözleşmelerin düzenlenmesinde ve uygulanmasında 
devletin çıkarı olmasaydı devlet bu alanlarda yasalar çıkarmazdı. 
Fransız hukukçusu Leon Duguit de özel hukuk kamu hukuku ayrımını reddetmektedir. 
Ona göre, hukuk, devletin de bireylerin de dışındadır. Ve her ikisi için de zorlayıcıdır. Devlete 
üstün bir irade tanınmış olması, hukukun devlet için daha az bağlayıcı olmasına yol açar. Oysa 
hukuk tektir ve bir bütündür. Bundan dolayı onu özel kişilere ve devlete göre farklı kategorilere 
sokmak doğru değildir. 
Uygulamada Kamu Hukuku, Özel Hukuk Ayrımı 
Yukarıda  yer  verilen  tartışmalara  karşın  kamu  hukuku,  özel  hukuk  ayrımına  pratik 
sonuçlar  bağlanmaktadır.  Örneğin  özel  hukukla  ilgili  anlaşmazlık  ve  uyuşmazlıklar  adli 
yargıda,  kamu  hukukuna  ilişkin  uyuşmazlıklar  idari  yargıda  görülmektedir.  Aynı  şekilde 
sorumluluk konusunda da, kamu hukukunun yarattığı hizmet kusuru, kişisel kusur ayrımı, özel 
hukuk ilişkilerinde görülmemektedir.  
Ülkemizde  kamu  hukuku,  özel  hukuk  ayrımı,  öğretide  ve  uygulamada  kabul 
edilmektedir.