İBN FERHÛN, BEDREDDİN
Ebû Muhammed Bedrüddîn Abdullah b. Muhammed b. Ebi'l-Kasım Ferhûn el-Ya'meri (ö. 769/1367) Hadis, fıkıh, Arap dili ve edebiyatı âlimi.
6 Cemâziyelâhtr 693'te (4 Mayıs 1294) Medine'de doğdu. Aslen Tlmusludur. Endülüslü olduğu da söylenmektedir. Hac maksadıyla Mekke'ye yaptığı elli civarındaki seyahati dışında Medine'den hiç ayrılmadı ve İslâmî ilimlerin hemen her dalında başta babası olmak üzere pek çok hocadan ders aldı. Kendisinden Kur'an öğrenip aynı zamanda rivayette bulunduğu Ebû Abdullah el-Kasri ile Muhammed b. Hureys es-Sebtî, İzzeddin Yûsuf ez-Zerendî, Vâdiâşî, Radıyyüddin et-Taberi onun hocalarından bazılarıdır. Tanınmış talebeleri arasında Zeynüddin el-lrâki ve yeğeni Burhâneddin İbn Ferhûn anılabilir. Şerefeddin Ebû Seken el-Mısrî'nin, İbn Ferhûn'un hocalarını ve onlardan yaptığı rivayetleri bir araya getiren birçok meş-yeha* hazırladığı kaydedilmektedir.1044
Hadis ilmi yanında tefsir, fıkıh ve fık-hü'l-hadîs alanlarında geniş ilim sahibi olan ve Arap dilinde otorite kabul edilen İbn Ferhûn hayatının önemli bir kısmında Mâliki fıkhı okuttu. İbn Atıyye'nin tefsirine bu eseri ezbere okuyabilecek derecede vâkıftı. 746 (1345) yılından itibaren yaklaşık yirmi dört yıl Medine kadılığına vekâlet etti.
Zaman zaman mihraba geçip namaz kıldırmasına rağmen kendisine teklif edilen Mescid-i Nebevi imam-hatipliği görevini Hz. Peygamber'e ve onun yüce makamına olan saygısından dolayı kabul etmedi. Sünnete son derece bağlı olduğundan bid'at ehli fırkalarla daima mücadele etti, belki de bu yüzden iftiraya uğrayarak kısa bir süre hapsedildi, ancak durum anlaşılınca serbest bırakıldı.
Güzel ahlâkı ve cömertliği sayesinde halk arasında çok sevilen İbn Ferhûn, Medine'nin zenginlerinden olması sebebiyle pek çok köle satın alarak hürriyetine kavuşturmuş, bizzat kaleme aldığı vasiyetnamesinde öldüğünde yoksullara dağıtılmak ve köle azadı İçin kullanılmak üzere 30.000 dinar ayırmış, geliri fakirlerin ihtiyacına harcanması şartıyla bir de fırın yapılmasını istemiştir. İbn Ferhûn 10 Re-bîülâhir 769'da (4 Aralık 1367) Medine'de vefat etti.
Eserleri.
1. el-Udde iîi'râbi'î-'Um-de. İki cilt olduğu belirtilen bu eserde Cemmâîlî'yeaitc[/jnde£ü'i-aftftâm'dayer alan hadislerin i'rabı. lügat ve iştikak tahlilleri yapılmıştır. Burhâneddin İbn Ferhûn, bunun müellifin en son eseri olduğunu kaydederek daha önce yazılmış benzerlerinden çok farklı geniş bir çalışma olduğunu söylemektedir.1045 Eserin bir nüshası İskenderiye'dedir.1046
2.Şerhu kifâyeti't-tullâb iî şerhi muhtasarı'1-CelIâb. İbnü'l-Cellâb"ın (Ö. 734/1333-34) Mâliki" fıkhına dair et-Tefrf adlı eserinin İbrahim b. Hasan er-RibT tarafından yapılmış es~Sehlü'l-bedf isimli muhtasarının şerhidir 1047 İbn Ferhûn'un kaynaklarda zikredilen diğer eserleri de şunlardır: ed-Dür-rü'l-mahalliş mine't-Takaşşî ve'l-Mülahhış 1048 Keşlü'l-muğattâ (ğıtâ) iî şerhi muhtasarı'1-Muvatta 1049 Nihâyetü'1-ğâye îî şerhi'1-âye 1050 Şiiâ'ü'i-fu'âd iî i'râbi Bânet Sü'öd 1051 Şerha Kavâiidi'l-itrâb li'bni Hi-şâm 1052 et-Teysh û'il-meyi'1-binû ve't-tağyîr ii'n-nahv; el-Mesâlikü 'i-ceiiyye ii'J-kavâHdi'1-Ara-biyye.
Bibliyografya :
İbn Ferhûn, ed-Dibâcü'l-mûzheb, 1,454-459; İbn Hacer. ed-Dürerü't-kâmme, II, 300; Keş-fü'z-zunCtn, i, 427; Brockelmann, GAL SuppL, 1,606; II, 221; İzâhu'l-meknûn, II, 95; Hediyye-tü'l-'ârifînj, 467; Kehhâle, Mu'cemü'l-mü'eüi-fin, VI, 137; Hüseyin b. Muhammed Şevât, Med-resetü'l-hadîş fı'l-Kayreuân, Riyad 1411,11,845; Kettânî. er-Risâletii't-müstetrafe (Özbek), s. 7-8, 383.
İBN FERHÛN, BURHÂNEDDİN
Ebü'1-Vefâ (Ebû İshâk) Burhânüddîn İbrahim b. Alî b. Muhammed el-Ceyyânî el-Medenî (ö. 799/1397) Mâliki fakihi ve biyografi yazan.
Medine'de doğdu. Hopkins doğum tarihî olarak 760 (1359) yılı civarını vermek-teyse de biyografik kaynaklarda yer alan 799 (1397} yılında yaklaşık yetmiş (veya doksan) yaşında iken öldüğüne dair bilgilerden bu tesbitin doğru olmadığı anlaşılmaktadır. Ayrıca hocalarından Cemâleddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ah-medel-Matarî'nin741'de (1340). Muhammed b. Ahmed el-Akşehrînin ise daha erken tarihte vefat ettiği göz önünde bulundurulursa İbn Ferhûn'un 729 (1329) yılından daha önceki bir tarihte doğmuş olması ihtimali kuvvet kazanır. Birçok âlim yetiştiren bir aileye mensup olup büyük dedelerinden Ferhûn'a nisbetle İbn Ferhûn lakabıyla tanınmıştır. Adnânîler'-den Ya'mer b. Mâlik'in soyundan geldiği için Ya'merî, ataları fetihle birlikte Endülüs'e gidip bir süre Ceyyân (Jaen) şehrinin Üyyân köyünde ikamet ettiği için Üyyânî nisbeleriyle de anılır. Annesi ve babaannesi Hz. Peygamber'in soyundandır. İlk eğitimini babasından ve amcası Bedreddin İbn Ferhûn'dan alıp onlardan hadis dinledi. Afîfüddin Abdullah el-Matarî, İbn Câ-bir el-Vâdîâşî, İbn Arafe 1053 İbnCâbirel-Hevvârî, İbn Merzûk el-Hatîb, Zübeyr b. Ali el-Üsvânî gibi âlimlerin derslerine devam etti. Fıkıh. usûl-i fıkıh, ferâiz, nahiv, hadis, kaza, vesaik (noterlik) ve biyografi alanında maharet kazandı. 775'te (1373) Humus'a. aynı yıl veya bir yıl sonra Mısır'a ve 792'de (1390) Kudüs ve Dımaşk'a gitti.
Rebîülâhir 793 (Mart 1391) tarihinde Medine kadılığına tayin edilen İbn Ferhûn ölünceye kadar bu görevde kaldı. Kendisinden oğlu Ebü'l-Yümn Muhammed, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed el-Ya'merî, Ebü'1-Feth Şerefeddin Muhammed b. Ebû Bekir el-Merâgi, Muhammed b. Hâlid İbn Zehre, Muhammed b. Muhammed el-Matarî, Hüseynî el-îcî, İbn Ebû Usaybia gibi âlimler hadis dinledi 1054 Mâliki mezhebinin Medine'de yayılmasına Öncülük eden İbn Ferhûn adalet ve takvâsıyla halkın sevgisini kazandı. 10 Zilhicce 799 (4 Eylül 1397) tarihinde Medine'de vefat etti ve Baki' Mezarlığı'-na defnedildi.
Eserleri.
1. ed-Dîbâcü'I-müzheb mefrifeti a'yâni 'ulemû'i'l-mezheb. Mâ-likî fıkıh âlimlerinin biyografisine dair olup daha sonra üzerine çeşitli zeyiller yazılmıştır. 1055
2. Tebşıratü'l-hükkâm fî uşûli'l-akzıye ve menâhici'î-ahkâm. Mâliki mezhebine göre muhakeme usulünü konu alan en Önemli ve hacimli eserdir. Üç ana bölümden meydana gelen eserin ilk bölümünde yargı kavramı ve önemi, kadıyla ilgili hükümler, dava konusu ve tarafları, dava ve çeşitleri, beyyine, şahitlik, yemin, mahkeme kâtipliği; ikinci bölümde beyyine çeşitleri, son bölümde ise siyâset-i şer'iyye konulan işlenmiştir. Eserin çeşitli baskılan yapılmıştır. 1056
3. Dürretü'l-ğavvâş fî muhâdarati'l-havâş. Fıkıh lugazlarını ihtiva eden ve Mâliki fıkhında bu türün ilk örneği kabul edilen eser fıkıh konularına göre düzenlenmiş altmış yedi bab-dan oluşmaktadı. 1057
4. İrşâdü's-sâlik ilâ efcâli'l-menâsik. Hac menâsi-kiyle ilgili olup Muhammed b. Ebü'l-Ec-fân tarafından neşredilmiştir. 1058
5. Teshîlü'l-mühimmât fî şerhi CâmiH'l-ümmehât. Cemâleddin İbnü'I-Hâcib'İn Mâliki fıkhına dair el-Muhta-şa/ının şerhidir. 1059
6. Keşfü'n-niköbi'l-hâcib min muştalahi İbni'l-Hâcib. Teshîlü'l-mühimmât'a mukaddime olarak yazdığı ve eserdeki bazı terimleri açıkladığı müstakil bir risaledir.1060
Müellifin kaynaklarda adı geçen, bir kısmına diğer eserlerinde atıfta bulunduğu bazı eserleri de şunlardır: el-Münte-hab fî müfredatı İbni'l-Baytâr İbnü'l-Baytâr'ın tıp ve eczacılıkla ilgili el-Câmi' li-müfredâti't-eduiye ve''l-ağziye adlı eserinden 1061 İklîdü'1-uşûl 1062 Burû-ku'1-envâri'l-muvazzıha li-envdi turu-ki'd-ddvâ 1063 Kitâbü'1-Hisbe.
Bibliyografya :
Burhâneddin İbn Ferhûn. Dürretü'l-ğauuâş fî muhâdarati't-hauâş (nşr. M. Ebü'l-Ecfân - Osman Bittîh}, Beyrut 1406/1985, neşredenlerin girişi, s. 13-29;a.mrf.,/rşâdu's-sâ/ifcjnşr. M. Ebü'l-Ecfân), Kartâc 1989, neşredenin girişi, I, 19-60; a.mlf., Keşfü'n-nikâbi'l-hâcib min muştaladı İbni'l-Hâcib(nşr. Hamza Ebû Fâris-Abdüsselâm eş-Şerîf), Beyrut 1990, neşredenlerin girişi, s. 27-36; a.mlf.. Tebşıratü'l-hükkâm, Bulak 1301, I, 252; 11, 203; İbn kâdî Şühbe, Târih (nşr. Adnan Dervîş), Dımaşk 1977, \, 623; İbn Hacer, ed-Dü-rerü't-kâmine, I, 48; a.mlf.. Inbâ'ü'l-ğumr, III, 338; Necmeddin İbn Fehd, Mu'cemü'ş-şüyüh (nşr. Muhammed ez-Zâhî): Riyad 1982, s. 52,60, 109, 130, 132, 137, 144, 148, 173, 220, 266, 267, 312, 393; Sehâvî. et-Tuhfetû't-latîfe ft târi-hi'l-Medîneü'ş-Şertfe, Beyrut 1993, I, 81-82; Bedreddin el-Karâfî, Tevşîhu'd-Dîbac (nşr. Ah-med eş-Şetyevî). Beyrut 1403/1983, s. 45-46; İb-nü'l-Kâdî. Dürretü'l-hicâl,\, 182-183; AhmedBâ-bâ et-Tinbüktî. Neytû'l-İbtihâc {İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü 't-müzheb içinde). Kahire 1329-30,1,33-35; Keşfü'z-zunûn, I, 339, 762; II, 1106; Serkîs, Mu'cem, 1, 202-203;Tebrîzî. Reyhânetü'l-edeb, Tebriz 1347, I, 255; Mahlûf, Şeceretü'n-nûr, I, 222; Brockelmann, GAL, II, 226; Suppl., II, 226; Karatay. Arapça Basmalar, s. 272-273; A. G. Ellis, Catalogue ofArabic Books in the British Museum, London 1967, I, 725-726; Müneccid. Mu'cem, V, 37-38; Hacvî, el-Fikrü's-sâmî, II, 271;Âyide İbrahim Nusayr, el-Kütübü 'l-'Arabiy-yetü'tletî nüşiret fî Mtşr beyne 'âmey 1926-1940, Kahire 1980, s. 49, 169;a.mlf.. el-Kütübü 't-ıArabîyyetü'ttetî nüşiret fî Mtşr fi'l-karni't-tâşi' caşer. Kahire 1990, s. 64-65; C. Zeydân. Âdâb, III, 227; Abdülazîz Binabdullah. Ma'/e-metü'l-fıkhi'l-Mâlikİ,Beyrut 1403/1983, s. 92-93; Maıa'İ-Mektebe,s. 125-126; Elena de Felipe -Fernando Rodriguez, "Las Fuentes de ibn Far-hün en las BLografias de Alfaquies de al-Anda-lus", Estudios Onomastico-Biogrâfıcos de al-Andaius(ed. Marfa Luisa Âvila).Granada 1989, II, 211 -245; G. C. Anawati. "Textes arabes anci-ens edites en Egypte au cours des annees 1981 â 1984", MIDEO,XVII (1986), s. 178-179;Ham-za Ebû Fâris, "Keşfü inttkâbi'I-hicâb min muştalahi İbni'l-Hâcib li'bn Ferhûn", Mecelletü'l-Veşâ'ik ue'I-mahtûtât, 11/2, Trablus 1987, s. 391-401; Moh. Ben Cheneb. "İbn Ferhûn", İA, V/2, s. 733-734; J. F. P. Hopkins. "ibn Farhûn",
Dostları ilə paylaş: |