Eserleri.
Kaynakların belirttiğine göre 120 civarında eser telif eden İbn Fûrek'in zamanımıza ulaştığı bilinen eserleri şunlardır:
1. Risale fi't-tevlfîd. 1122
2. Şerhu'I-'Âlim ve'l-mü-te'allim. Ebû Hanîfe'nin eseri üzerine yapılmış bir şerh olup el-çÂlim ve'l-mütecallim"m Ebû Hanîfe'ye aidiyeti konusunda şarkiyatçılar tarafından ileri sürülen iddiaları geçersiz kılacak bazı bilgiler içermesi bakımından önemlidir. Bu şerhin İbn Fûrek'e ait olduğu konusunda kaynaklarda herhangi bir kayıt yoksa da Fuat Sezgin, Millet Kütüphanesi'nde bulunan 1123 yazma nüshadaki bilgilere dayanarak eseri İbn Fûrek'e nisbet etmiştir. Kitabın muhtevası da bu tesbiti doğrulayıcı mahiyettedir. Zira İbn Fûrek'e ait olduğu hususunda ihtilâf bulunmayan Müşkilü'l-hadîs ve beyâniih adlı eserde yer alan itikadî görüşlerle eserdeki fikirler birbirine benzemektedir. Ayrıca eserde Kerrâmiyye'nin imana dair görüşlerinin eleştirilmesi de onun, bu mezhep mensuplarıyla münazaralar yaptığı bilinen İbn Fûrek'e aidiyetini gösteren ayrı bir delil olarak kabul edilebilir.1124 Eser Yusuf Şevki Yavuz tarafından tahkik edilerek neşre hazırlanmıştır.
3. Mücerredü makâIâti'ş-Şeyh Ebi'l-Hasan el-Eş'a-rî. Eş'arî'nin yaklaşık otuz eserinden derlenen görüşlerini nakleden bu eseri Da-niel Gimaret yayımlamıştır (Beyrut 1986).
4. Müşkilü'I-hadîş ve beyâniih. Çeşitli nüshalarında Te\îlü'l-ahbâri'l'inüş-kile 1125 Hal-lü'1-müşkilât mine'l-ehâdîş ve'1-âyât.1126 Müşkilü'1-ehâ-dîş 1127 Müş-kilü'1-âşûr 1128 TeVî/ü müşkili'i-âşâr 1129 Hal-lü müteşâbihâti'I-hadî gibi adlarla kaydedilen eser haberi sıfatların te'villerini ihtiva eder. Ab-dülmu'tî Emîn Karacı (Halep 1402/1982) ve MûsâMuhammed Ali (Beyrut 1983) tarafından neşredilen eser ayrıca Raimond Köbert'İn Almanca'ya yaptığı kısmî tercümesiyle birlikte yayımlanmıştır (Roma 1941).
5. Tefsîrü'l-Kur'ân. Me'âni'I-Kurân adıyla da bilinir.1130 Kitabın, Mü'minûn sûresinden Nâs sûresine kadar olan sûrelerin tefsirini ihtiva eden bir nüshası Millet Kütüphanesi'nde mevcuttur. 1131
6. el-Hudûd fi'l-usûl. Yaklaşık 130 kelâm ve fıkıh terimini açıklayan risale Mukaddime îînüket min uşûli'1-lıkh adıyla (Beyrut 1342), ayrıca M. A. S. Abdülhalim tarafından yukarıdaki isimle yayımlanmıştır. Fihristi maîıtûtâti Mektebeti Köprülüde kayıtlı eî-Hudûd mine'1-uşûli'l-keîâ-miyye ve'î-fıkhiyye adlı risale İbn Fû-rek'e nisbet edilmişse de bu doğru değildir, çünkü müellifi bilinmeyen risale İbn Fûrek'in ilim hakkında yaptığı tarifin eleş-tirisiyle ilgilidir.
7. el-İbâne an turukı'l-kâşıdîn ve'1-keşf'an menâhici's-sâlikîn ve't-teveffür ilâ ibâdeti rabbi'İhalemin. Tövbe, zühd, vera', şükür, tevhid, muhabbet gibi tasavvuf! terimlerin ilk sû-fîlere göre tarifini ihtiva eden eserin bilinen tek yazma nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndedir. 1132
8. el-İntikâ min ehâdîşi Ebî Müslim Muhammed b. Ahmed el-Bağdâdî. 1133
9. Es-mâ'ü'r-ricâl. Brockelmann'ın Kitâbü'l-Esmâ1 ve'r-ricdJ adıyla kaydettiği eserin 1134 Fuat Sezgin'e göre İbn Fûrek'e aidiyeti şüphelidir.
İbn Fûrek'in kaynaklarda adı geçen diğer eserleri şunlardır: el-Esmâ3 1135 Tabajköfü'J-mü-tekellimîn 1136 el-Medhaîü'l-evsat ilâ *ilmi'l-kelâm 1137 İhtilâfü'ş-şeyhayn ei-Kalânisî ve'l-Eşarî 1138 Şerhu EvâHli'l-edüle 1139 Makâlâtü İbn Küliâb ve'l-Eş'ttrî 1140 Vşâlü'l-hkh 1141 Dekâ'iku'l-esrâr.1142
Müellife izafe edilen eserler de şunlardır:
1. en-Nizâmî fî uşûli'd-dîn. Kâtib Çelebi'den itibaren 1143 İbn Fûrek'e nisbet edilen eser, İbn Fûrek adıyla da anılan torunu Ebû Bekir el-FûrekTye aittir. 1144
2. Mad-rifü'l-ahyâr fî teJvîli'l-ahbâr. Fuat Sez-gin'in İbn Fûrek'e ait olabileceğini söylediği 1145 bu kitabın ona aidiyeti imkânsızdır; zira eserde İmâmü'l-Hare-meyn el-Cüveynîye (ö. 478/1085) ait olduğu bilinen Medârikü'l-'ukül'ün müellifinden söz edilmektedir.
3. Muhtaşaru Müşkili'î-âşâr. Yine Fuat Sezgin tarafından İbn Fûrek'e nisbet edilen bu eserin Süleymaniye Kütüphanesi'nde 1146 bulunduğu bildirilmektedir 1147 Ancak bu numarada kayıtlı olan eser el-Muıtaşar mine'l-muhtaşar min Müşkilâti'1-âşâr
adını taşımakta olup Cemâl el-Malatî'ye aittir.
Bibliyografya :
İbn Fûrek. Şerhu'I-'Âlim ue'l-mûte'allim,Millet Ktp., Murad Molla, nr. 1827, tür.yer.; a.mlf., Tefsîrû'L-Kur'ân, Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 50,|]I,vr. 7',31\46', 58b, 100-, 117M31», 132", 136", 142», 144', 155=, 166-, 167\ 170-, 175", 180", 181", 197", 214', 218b; a.mlf.. Risâ-te fı't-teuhîd. Arif Hikmet Ktp., nr. 47, vr. l'-6"; a.mlf.. Müş/ci(ü7-hadîşücbeyânüh(nşr. Abdiil-mu'tî Emîn Kal'acî). Halep 1402/1982, tür.yer.; a.mlf., Te'uîlü müşkili'i-âşâr. Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 227, vr. 6b, 8"; a.mlf.. el-lbâne 'an [um-kı'l-lfâşıdîn ue'l-keşf 'an menâhici's-sâlikîn ue't-teueffür İlâ ibadeti rabbiVâlemin, TSMK, Hazine, nr. 308, vr. P, 21-, 28', 35"; a.mlf., Mugaddime finüket mine 'l-uşûl, Beyrut 1342, s. 9; Kâdî Abdülcebbâr. Şerhu't-uşûli't-hamse, Kahire 1965, s. 533; Bağdadî, üşûlü'd-dîn, s. 114-115, 253, 310; a.mlf.. el-Fark(Abdiilhamîd), s. 364; İbn Hazım, el-Faşl (Umeyre). II, 303-304, 324, 351; IV, 5-6; V, 75,79,84, 85,94,141, 142; Beyhaki. el-Esmâ* ue'ş-şıfât, s. 518; Fûrekî. en-Ni?âmt ft uşûli'd-dîn, Süleymaniye Ktp., Aya-sofya, nr. 2378, vr. 22°, 37", 436, 54b, 86b, 89-, 108b; Kuşeyrî. er-Risâie, [, 33, 34, 179, 253, 310, 325, 367, 390, 392, 393; II, 440, 442, 448, 467, 581, 624, 640, 661, 662, 666, 749; İsferâyînî, et-Tebşîr(Kevserî), s. 119-120; Ne-sefi. Tebşırata'l-edille (Salame"). I, 132; II, 969; Ebû Bekir İbnü'l-Arabî, ef-'Auâşım (Hatîb), 5. 98; a.mlf.. el-Emedü'l-akşâ, Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 499. vr. 13b. 65", 73°. 74B, 81", 84', 92b; İbn Asâkir, Tebylnû kezibi'l-müfterî, 5. 232-233; Fahreddİn er-Râzî, Esâsü't-takdîs (nşr. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ), Kahire 1406/ 1986, s. 81, 87; İbn Ebü'l-Hadîd. Şerhu Neh-ci'l-belâğa, Kahire, ts., VII, 9; İbn Hallikân. Vefe-yât, III, 206; IV, 272; İbn Teymiyye. Mecmü'u fetâuâ, II, 262; V, 23. 379; VI, 189; Zehebî. A*lâ-mü'n-nübc/â',XVII,214.216;Sübkî, Tabakal, IV, 127-136; İbnü"l-Esîr. el-Kâmil, IX, 646-647; İbn Tiğrîberdî, en-Nûcûmü'z-zâhİre, IV, 240; Sa-fedî. el-Vâfi, II, 344; İbn Kutluboğa, Tâcü't-terâ-cim, s. 62; Süyûtî, Şaünü'l-manttk ve't-ketâm can fenni'l-mantık ue'l-ketâm. Kahire 1970, s. 206, 245; Kesfü'z-zunûn.l, 439; II, 1106,1641, 1960; İbnü'1-İmâd. Şezerat, III, 182; Hediyye-tüVârifın, II, 60; îzâhu'l-meknûn, I, 475, 489; Zebîdî./mâfiTs-sâde, II, 5,97,118, 141, 143, 145; M. Zihni Efendi. Kitâbü't-Terâcİm, İstanbul, ts., s. 110-111; Brockelmann. GAL, 1, 176; Sezgin, GAS. I, 418, 609, 610-611; M. Watt, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri{Xxc. E. Ruhi Fıglah). Ankara 1981, s. 388; a.mlf.. "ibn Fû-rak", EP llng.), III, 766-767; A. S. TYitton. İslâm Kelâmı(Uc. Mehmed Dağ). Ankara 1983, s. 182; Ammar et-Tâlibî. Ârâ'û Ebİ Bekr İbni'l-'Arabi, Cezayir, ts. (eş-Şirketü'1-Vataniyye), s. 65; Ramazan Şeşen v.dğr., Fihrİsü mahfûtâti Mektebeti Köprülü, İstanbul 1406/1986,1. 416; Yusuf Şevki Yavuz. İslâm Akaidinin üç Şahsiyeti, İstanbul 1989, s. 73-120; a.mlf.. "el-Âlim ve'l-müteallim", OİA, II, 462-463; M. Şerefeddin. "Kelâm Savaşları", DİFM, sy. 24 (1932), s. 28-31; Halim Sabit Şibay, "Bâkıllânî", İA, II, 253.
Dostları ilə paylaş: |