Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

EKO TӘŞKİLATININ QURULUŞU

Iki ildən bir təşkil olunan üzv ölkələrin dövlət başçılarının iclasından əlavə, EKO-nun digər əsas orqanları da vardır. Həmin orqanlar bir-birləri ilə qarşılıqlı həmkarlıq şəraitində fəaliyyət göstərərək, EKO-nun ümumi iş prinsiplərini formalaşdırırlar. Bu orqanlar aşağıdakılardan ibarətdirlər:

Nazirlər şurası, daimi nümayəndələr şurası, regional proqramlar hazırlayan şura, regional qurumların ixtisaslaşmış müəssisələri, nazirlər şurasının təyin etdiyi xüsusi komitələr.

Nazirlər şurası, EKO-nun qərar qəbul edən və onun əsas siyasətini həyata keçirən ən ali orqanı sayılır. Bu şura üzv ölkələrin xarici işlər nazirləri və ya həmin səlahiyyətlərə malik olan nümayəndələrdən təşkil edilir.

Daimi nümayəndələr şurası, nazirlər şurası tərəfindən təyin olunmuş və həyata keçirilmək üçün nəzərdə tutulan planların icra edilməsi məsuliyyətini daşıyır. Haqqında qərar çıxarılmalı olan mövzuların tənzimlənməsi və bu barədə qəbul edilən nazirlər şurasının qərarlarının icrası da, daimi nümayəndələr şurasının öhdəsindədir.

Bu şura daimi nümayəndələrdən və ya EKO yanında üzv ölkələrin səfirlərindən təşkil olunub. Onlar lazım olduqda, nazirlər şurasının iclasını çağıra bilərlər.

Regional proqram və layihələr hazırlayan şura, üzv ölkələrin müvafiq yönümlü strukturlarının nümayəndələri və həmin dövlətlərin təklif etdikləri şəxslərdən təşkil olunur. Bu şura ən azı ildə bir dəfə və nazirlər şurasının illik iclaslarından əvvəl öz yığıncaqlarını çağırır. Adı çəkilən şura, EKO-nun məqsədlərinin gerçəkləşdirilməsi üçün elmi layihələri Nazirlər Şurasına təqdim edir, keçmişdə qəbul olunmuş proqramları təhqiq edərək, onların nəticələrini araşdırır.

Təşkilatın katibliyi baş katibdən və onun müvafiq işçilərindən ibarətdir. EKO katibliyinin iqamətgahı Tehranda yerləşir. EKO-nun baş katibi 3 il müddətinə nazirlər şurasının rəyinə əsasən üzv ölkələrin namizədləri arasından seçilir. Baş katib Nazirlər Şurasının qarşısında EKO-nun bütün fəaliyyətlərinin icrasına cavabdeh olan və məsuliyyət daşıyan ən yüksək vəzifəli şəxs sayılır. O, səfir statusuna malik olur.

Regional qurumların ixtisaslaşmış müəssisələri xüsusi fəaliyyətləri həyata keçirmək üçün yaradılıblar. Onların say, növ və hədəflərini EKO-nun Nazirlər Şurası təyin edir.

Maliyyə məsələləri barəsində, habelə baş katibin seçilməsi, əməli iş planlarının təsdiqi, iqtisadi-maliyyə yardımları, müqavilə və xarici rabitələrin təkmilləşdirilməsi və s. bu kimi EKO üçün həyati əhəmiyyətə malik olan sair məsələlər haqqında (Nazirlər Şurasının razılığı ilə) qərarların qəbul edilməsi təşkilat üzvlərinin ümumi yekdil rəyi əsasında olur. Lakin EKO-nun digər mövzular barəsində qəbul etdiyi qərarlar nisbi səs çoxluğu əsasında da həyata keçirilə bilər.

EKO-ya yeni üzvün qəbul olunması, coğrafi qonşuluq şərti ilə təşkilatın əsasnamə və nizamnaməsini qəbul etməklə, qurumun baş katibinə ərizə təqdim olunması yolu ilə mümkündür. Lakin bu qəbul ərizəsi EKO-nun Nazirlər Şurasının ümumi rəyi əsasında təsdiq olunmalıdır.

EKO təşkilatı öz xarici münasibətlərini bir sıra regional və beynəlxalq qurumlar və ölkələrlə həmkarlıq əsasında bərqərar etmişdir. Әlbəttə, bu həmkarlığın növləri və hüdudları Nazirlər Şurasının ümumi rəyinə görə təyin olunur. Bu təkşilat üzvlərinin sayının artması səbəbinə görə, 1991-ci ildə BMT-nin ümumi yığıncağında müşahidəçi yer almağa nail olmuşdur.

Həmçinin, EKO BMT-yə bağlı olan bir sıra regional və beynəlxalq qurumlar və orqanlarla ictimai-iqtisadi zəminlərdə həmkarlıq haqqında müqavilələr bağlamışdır. BMT-nin cəmiyyət bankı, narkotiklərin yayılmasının qarşısını almaqdan ötrü beynəlxalq proqram üzrə adı çəkilən təşkilatın müvafiq strukturları, abadlıq işləri ilə bağlı BMT-nin məlum orqanı, BMT-nin sənaye inkişafı üzrə qurumu ilə, habelə Islam Inkişaf Bankı, Islam Konfransı Təşkilatı, YUNISEF, YUNESKO və s. təşkilatlarla bağlanılan müqavilələr buna misal ola bilər.

Indiyədək, EKO ictimai-iqtisadi sahələrdəki öz əsas fəalyyətlərini Izmir sazişinə və Istanbul bəyannaməsinə görə qurmuş və həyata keçirməyə çalışmışdır.

Bu vaxta qədər EKO aşağıdakı qərarları qəbul etmişdir:

1. Türkiyədə EKO-nun inkişaf və ticarət bankının təsis olunması;

2. Türkiyədə EKO-nun təhsil üzrə qurumunun təsis olunması;

3. Istanbulda sığorta şirkətinin təsisi;

4. Islamabadda ticarət vizalarının çıxarılmasının asanlaşdırılması sahəsində imzalanan müqavilə.

5. Iranda aviasiya şirkətinin təsisi;

6. Iranda birgə gəmiçilik şirkəti yaradılması haqqındakı müqavilə;

7. Iranda EKO-nun mədəni-maarif müəssisəsinin yaradılması;

8. Aşqabadda ticarət tranzitinə dair bağlanmış müqavilə;

9. Aşqabadda ticarət tranzitinə dair bağlanmış müqavilə;

EKO təşkilatı strateji həmkarlıq üzrə gələcək 10 il üçün (2005-ci ilə qədər) öncül istiqamətləri—ticarət, nəqliyyat, rabitə və enerji sahələrində öz fəaliyyət proqramını təyin etmişdir ki, bunlar da aşağıdakılardan ibarətdir:

a) Ticarət:

1. Digər iqtisadi bölgələrin təcrübəsinə əsaslanaraq, ticarət əlaqələrinə əngəl törədən maneələrin ləğvi;

2. Üstün tariflərin tərtibinin genişləndirilməsi;

3. Sərhədyanı və azad ticarət məntəqələrində ticarətin təşviqi;

4. EKO məntəqələrində çoxtərəfli ödənişlər mexanizmindən istifadə edilməsi;

5. Әmtəə standartlarının tədricən bərabərləşdirilməsi;

6. Regional, xüsusilə də beynəlxalq ticarət qurumları ilə həmkarlıqda müştərək iş üslubunun seçilməsi.
b) Nəqliyyat və rabitə:

1. Poçt xidmətinin təkmilləşdirilməsi;

2. Üzv ölkələr arasında uzaq məsafəli yollar şəbəkəsi rabitələrinin yaradılması;

3. Mövcud peyk rabitələrindən daha yaxşı şəkildə istifadə etmək;

4. Dəmiryolu, hava xəttləri və dəniz vasitəsilə olan nəqliyyat şəbəkələrinin inkişafı;

5. EKO-nun bir məntəqəsindən digər bölgələrinə daşınmaların həyata keçirildiyi avtomobil yollarının inkişafı.

v) Enerji:

1. Məntəqənin ehtiyaclarını nəzərə almaqla, ümumi enerji proqramının hazırlanması.

2. Məntəqə çərçivəsində mövcud ikitərəfli layihələrin qiymətləndirilməsi;

3. Mövcud enerji mənbələri və imkanlarından daha yaxşı şəkildə istifadə edilməsi;

4. Üzv ölkələrin neft və qaz nəqliyyatı üçün xüsusi tədbirlərin hazırlanması.
q) Sənaye və kənd təsərrüfatı:

1. Regionda sənayenin inkişafı üçün elmi yolların tapılması, xüsusi sektorun inkişafı;

2. Müasir əkinçilik üsullarının tətbiqi üçün ümumi təftiş aparılması;

3. Müştərək regional layihələrin icrası;

4. EKO əkinçilik məlumatları bankının təsisi, təhlil və təhqiqat sahəsində həmkarlığın artırılması;

d) Humanitar mənbələrin inkişafı:

1. Hər üzv ölkə vasitəsilə digər məntəqə ölkələrinə birjalardakı səhmlərdən daha çox pay ayrılması;

2. Dilçilik və sənətkarlıq sahəsində təlim-tədris ocaqlarının inkişaf etdirilməsi və bu istiqamətdə üzv ölkələrin ehtiyaclarının təmin edilməsi;

3. Pakistan vasitəsilə təsis olunmuş EKO elmi müəssisəsinin imkanlarının yoxlanılması və lazımi təkliflərin irəli sürülməsi (Bu müəssisənin əsasnaməsi Iran, Türkiyə və Pakistan tərəfindən imzalanmışdır);