Informaciyalıq sistemaları. Informaciyalıq
sistema túsinigi hám onıo quram bólekleri.
Ekonomikalıq sistemalarda informaciyalardı
qorǵaw usılları.
İNFORMATSIYALIQ SISTEMANI ISLEP
SHIG’IWDAN MAQSET – SHO’LKEMLESKEN
TU’RDE PROEKTLESTIRIW, TEXNOLOGIYALIQ
HA’M BASQA DA TA’REPLERIN ESAPQA
ALG’AN JAG’DAYDA SISTEMA ISKERLIGININ’
NA’TIYJELILIGIN ASIRIWDAN IBARAT.
ULIWMA JAG’DAYDA SISTEMA DEGENDE
OLAR ARASINDAG’I HA’M OLARDIN’
QA’SIYETLERI ARASINDAG’I BAYLANISLAR
JIYNAG’INA IYE BOLG’AN, YAG’NIY BIRBIRINE
TIG’IZ BAYLANISQAN OBEKTLERDEN
IBARAT PU’TIN BIR OBE’KTLER JIY
Ma’selen: detallar ha’m tutastırıwshı
qurılmalardan jıynalg’an mashina;
kletkalardın’ pu’tin jıynag’in du’ziwshi tiri
organizm; bir-biri menen baylanısqan
ko’plegen islep shıg’arıw protsessleri ha’m
kollektivlerden du’zilgen ka’rxanalar h.t.b.
SISTEMANI ANIQLAWG’A TO’MENDEGI
ATAMALAR KIREDI:
• Obektler;
• Baylanıslar;
• Qa’siyetler.
Obektler – sistemanın’ bir bo’legi bolg’an
yamasa komponentleri bolıp, fizikalıq,
matematikalıq o’zgeriwshili ten’lemeler,
qag’ıyda ha’m nızamlar, texnologiyalıq
protsessler, informatsiyalıq protsessler, islep
shıg’arıw organlarına uqsas ko’plegen
sheklenbegen bo’limlerge iye.
Qa’siyetler – bul obekttin’ sıpatın
anıqlawshı parametr bolıp tabıladı. Qa’siyetler
sistemanın’ belgili bir o’lshemine iye bolg’an
obektlerdi birimlep bayanlaw imkaniyatın
beredi. Obektlerdin’ qa’siyetleri sistemanin’
ha’reketi na’tiyjesinde o’zgeriwi mu’mkin.
Baylanıslar - obektler ha’m olardın’
qa’siyetlerin sistema protsesinde jalg’ız bir
dizimge birlestiredi. Bunda barlıq sistema
elementleri arasında, yag’nıy u’les sistemalar
arasında baylanıs bolıwı na’zerde tutıladı.
Ayırım ulıwma nızamlar, qag’ıydalar yamasa
kriteriyalar menen birigiwler arasında
baylanıstin’ bar bolıwı sistemanın’ tiykarg’ı
tu’sinigi sanaladı. Basqa elementleri menen
birde-bir baylanıs bolmag’an element qaralıp
atırg’an sistemag’a tiyisli bolmaydı.
Sistemanın’ qa’siyetleri to’mendegilerden
ibarat:
• elementlerdin’ quramalılıg’ı;
• qanday da bir maqsetke qaratılg’anlıg’ı;
• ha’r qıylı strukturalasqan bo’liniwler.
Sistema Sistema elementleri
Sistemanın’
tiykarg’ı
maqseti
Ka’rxana
Xızmetkerler, inventarlar,
texnologiya, islep shıg’arıw
quralları, materiallar, bina
ha’m t.b.
Tovar islep
shıg’arıw
Kompyuter
Mikroprotsessor, monitor,
printer, yad, baylanıs
tarmaqları ha’m t.b.
Mag’lıwmatlardı
qayta islew
Telekommuni
katsiya
sisteması
Kompyuterler, modeller, kabel,
tarmaqtın’ programmalıq
ta’miyinleniwi ha’m t.b.
İnformatsiyalardı
uzatıw
İnformatsiyalı
q sistemalar
Kompyuterler, kompyuter
tarmaqları, informatsiyalıq
ha’m programmalıq
ta’miyinleniw,
paydalanıwshılar.
Ka’siplik
informatsiyalardı
islep shıg’ıw
Sistemanın’ bo’liniwi – bul onın’ maqsetler
ha’m wazıypalarg’a juwap beriwshi anıq
belgiler boyınsha ajıratılg’an elementler
yamasa bir qatar u’les sistemalardan
du’zilgenligin an’latadı.
Sistemalar klasifikatsiyası
• Jasalma sistemalar – bul insan ta’repinen
jaratılg’an sistemalar;
• Ta’biyg’iy sistemalar - ta’biyatta yamasa
ja’miyette insan qatnasıwısız payda bolg’an
sistemalar;
• Aralas sistemalar - ta’biyg’iy ha’m jasalma
sistemalardı o’z ishine aladı.
Sistemalar klasifikatsiyası
• Ergonomikalıq sistemalar – bul «mashina –
insan - operator» jıynag’ı;
• Biotexnikalıq sistemalar – tiri organizmler
ha’m texnikalıq qurılmalardan turatug’ın
sistemalar;
• Sho’lkemlesken sistemalar – za’ru’rli
qurallar menen ta’miyinlengen adamlar
ja’ma’a’tinen du’zilgen sistemalar bolıp
tabıladı.
Sistemalar du’zilisi boyınsha a’piwayı
yamasa quramalı bolıwı mu’mkin.
• A’piwayı sistemalardı du’ziwshi elementler
sanı kem bolıp, a’piwayı du’ziliske iye boladı.
• Quramalı sistemalar bolsa, bir neshe
elementlerden du’zilgen bolıp, bul elementler
de o’z gezeginde o’z aldına sistemalarg’a
bo’liniwi mu’mkin.
15
Waqıt dawamında o’zgeriwine qaray
sistemalar statikalıq ha’m dinamikalıq
tu’rlerge ajıratıladı.
• Statikalıq sistemalar belgili bir waqıt
aralıg’ında o’z jag’dayın saqlap qaladı.
• Dinamikalıq sistemalarda bolsa, waqıt o’tiwi
menen jag’dayı o’zgerip baradı.
Dostları ilə paylaş: |