İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

3793- qqTEŞBİH y[AL# : (c. Teşbihat) Benzetmek. Benzetilmek.

Benzetiş. Bir vasıfta vehmetmek. (Bak: Müşebbihe) *Edb: Aralarında maddi veya manevi bir münasebet bulunan iki şeyi birbirine benzetmek san’atı.

Erkân-ı teşbih (Teşbihin rükünleri): 1- Müşebbeh (Benzetilen), 2- Müşebbehün bih (Kendisine benzetilen), 3- Vech-i şebeh (benzetme ciheti), 4- Edat-ı teşbih (Teşbih edatı). Birinci ve ikinciye (yani müşebbeh ve müşebbehün bih) “tarafeyn: iki taraf” denir. Meselâ: “Nuri şecaatte Hazret-i Ali gibidir” denildiğinde: “Nuri” müşebbeh, “şecaatte” vech-i şebeh, “Haz­ret-i Ali” kelimesi ise müşebbehün bih’dir. “Gibi” kelimesi ise edat-ı teşbih­tir. Edat-ı teşbih olanlar: “gibi, meselâ, misal, sanki, meğer ki, mesel, manend, andırır, adetaa, çû, çün, tek, benzer, zannolunur, veş” (gibi kelime­lerdir). (Bak: Müteşabihat, Temsil)

3794- «Pek çok teşbih ve temsiller bulunuyor ki, mürur-u zamanla veya ilmin elinden cehlin eline geçmesiyle hakikat-ı maddiye telakki ediliyor. Ha­taya düşer. Meselâ: Sevr ve Hut isminde ve âlem-i misalde sevr ve hut tim­salinde berrî ve bahrî hayvanat nazırlarından iki melaiketullah, adeta bir koca öküz ve cismanî bir balık zannedilerek hadîse ilişilmiş. Hem meselâ: Bir va­kit huzur-u Nebevîde derin bir ses işitildi. Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Ves­selâm ferman etti ki: “Bu gürültü, yetmiş senedir yuvarlanıp ta ancak bu da­kika Cehennem’in dibine düşen bir taşın gürültüsüdür.” İşte bu hadîsi işiten, hakikata vasıl olmıyan inkâra sapar. Halbuki yirmi dakika o hadîsten sonra kat’iyyen sabittir ki; biri geldi, Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm’a dedi ki: “Meşhur münafık, yirmi dakika evvel öldü.” Yetmiş yaşına giren o müna­fık, Cehennem’in bir taşı olarak bütün müddet-i ömrü tedennide, esfel-i sa­filîne, küfre sukuttan ibaret olduğunu gayet beligane bir surette Resul-i Ek­rem Aleyhissalatü Vesselâm beyan etmiştir. Cenab-ı Hakk, o vefat dakika­sında o sesi işittirip ona alâmet etmiştir.» (S.342)