İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

346- Basiret hakkında Kur’an’dan birkaç not:

-Hak ile batılı ayıran hüccetler mânâsında basiret: (6:104) (7:203) (17:102)

-Basiretsiz insan hakkı göremez: (10:43)

-Hakka basiret üzere davet: (12:108) (Bu âyet, hikmet ve isbat yoluyla tebliğ mes­leğini ders verir.)

-Semavî kitab; insanlara basiret, hidayet ve rahmettir: (28:43) (45:20)

-Gök ve yerin tezekkür ve tefekkürü ile basiret kazanmaya teşvik: (50:6-8)

347- qqBAST-I ZAMAN –_8ˆ ¬nK" : Az zamanda çok uzun bir zaman yaşa­mış olmak. (Bak: Zaman)

348-qq BATİNİYYE y[X0_" : Kur’an-ı Kerim’deki âyetlerin ve hadis-i şe­riflerin zahir ve aşikâr mânâla­rından ayrılarak, usulsüz ve yanlış teviller ile âyet ve hadislerin gizli ve sırlı mânâlarını bulmak iddiasında olan sapık bir ta­rikat ve buna bağlı olan­lar. Batiniyyunun zıddı, Zahiriyyundur. (Bak: Zahiriyyun)

Esasen âyet ve hadislerin ince, derin ve küllî mânâlarını tefsir ve tevil ile keşfe­dip bulmak, bir ilim bir dirayet mes’elesi olarak vardır. Fakat zahir mâ­nâ­ları ve bunlardan çıkan kat’i hükümleri esas almak ve bunlara aykırı ol­mamak ve şeriattaki ve tefsir ilmindeki usule uygun olmak gibi şartlara riayet etmekle makbul olur. Tef­sirde «mecazın cevazı ise: Belagatın şeraiti tahtında olmak ge­rektir. Yoksa mecazi hakikat ve hakikatı mecaz suretiyle görmek, göstermek; cehlin istibdadına kuvvet vermektir. Evet, herşeyi zahire hamlet­tire ettire nihayet Zahiriyyun meslek-i müteassifesini tevlid etmek şanında olan meylü’t-tefrit ne derecede muzır ise; öyle de herşeye mecaz nazarıyla baktıra baktıra nihayette Batıniyyunun mezheb-i batılasını intac etmek şe’ninde olan hubb-u ifrat dahi çok derece daha muzırdır.» (Mu. 23)

Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğünde, muhtelif vesilelerle Batiniyyeye verilen isimler şöyle sıralanıyor: l- Karamıta, 2- Saibiye, 3- İsmailiye, 4- Mübarekiye, 5- Babekiye.

Bunlardan başka Batınîlere; hakikatın yalnız masum imamın talimi ile öğ­renile­bileceği iddialarından dolayı Talimiye, dinî mahremata riayet etme­dikleri için İbahiye vs. isimleri de verilmiştir. Tohumu İbn-i Sebe tarafından atılmış olup Ab­basilerden Mutasım zamanında yaşıyan Ehvaz’lı Meymun ta­rafından filizlendirilen Batıniye mezhebine en evvel, takiyyeyi terk ile alenen davet eden Muhammed Ali Berkaî’dir (Hicri: 255).