İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

1069- qqGÜLHANE HATT-I HÜMAYUNU |9Y<_W;¬n'y9_'u«6 : Gül­-hane’de okunan hatt-ı hümayun münasebetiyle meydana gelmiş bir tabirdir. Os­manlı İmparatorluğu’nun bir zamanlar dünyayı titreten kuvvet ve kudreti, çeşitli sebeb ve tesirlerle büyük bir zaafa uğramış ve en nihayet devlet, bir vilayet hük­münde olan Mısır’ın idaresini ele geçiren Mehmed Ali Paşa’nın elinde zebun olacak bir dereceye düşmüştü. Memleketin bu halini gören ve Avrupa’da elçiliklerde bu­lunması itibariyle Avrupa devletlerinin memleket hakkındaki fikirleriyle zamanın cereyanlarını yakından müşahede eden Sad­razam Mustafa Reşit Paşa, memleketin selâmeti ancak idare usulünün ısla­hında ve tebaaya salahiyet ve hukuk verilip mes’uliyet esasının te’sisinde ol­duğunu iddia ederek,yeni Padişah olan Abdülmecid’e 3 Kasım 1839 Pazar gününde bir hatt-ı hümayun sudur ettirdi.

Reşit Paşa’nın bu hat’la açtığı devir, tarihte Tanzimat namıyla anılmakta­dır. Bu fermana göre memlekette bundan sonra herkes can ve ırz emniyetine sahib olacak, vergiler ve asker toplaması belirli nizamlara bağlanacak, memu­riyetlere lâyık olanlar getirilecek ve memurlara muayyen bir maaş tayin olu­nacak, rüşvet alınmayacak, bir mahkeme kararı olmadan kimse mahkûm edilmeyecek, bütün Osmanlı tebaası aynı kanunî ve hukukî haklara sahip olacaklardı. Bu ferman, bilhassa Hristiyan tebaa için te’min ettiği eşit haklar yüzünden Avrupa’da çok iyi karşılanmıştır. Acib ithamlı ifa­deleriyle kendi devrinden öncesini karanlıklı bir istibdad ve karışıklık devri oldu­ğunu göste­ren mezkûr Hatt-ı Hümayun, Osmanlı Devleti’ni daha da perişaniyete gö­türmüş, devlet ve cemiyet ihtilaflara sahne olmuştur. Halbuki yazıda müba­lağa edildiği gibi, Tanzimat’tan önce mal, can ve ırz emniyeti bulunmayan bir anarşi devresi yoktu. (Bak: Tanzimat-ı Hayriye)