Ismailova zuxra karabayevna

17- chizma. Mafkuraviy ta’lim-tarbiya tizimi va funksiyalari.
O‘zbekistonda yashab, ijod qilayotgan har bir fuqaro ongi va 
shuurida asriy milliy qadriyatlarimiz, xalqimizning bugungi va 
kelgusidagi manfaatlarini ifodalovchi eng sog‘lom g‘oyalar va 
fikrlar tarzida — xalq tafakkuri tarzida o‘z ifodasini topishi lozim. 
Bu jihat mafkuraviy tarbiyaning bosh xususiyatlaridan biridir 
(17- chizma).
Istiqlol g‘oyasining eng muhim tarbiyaviy omillaridan bin 
oiladir.
Oila — jamiyat negizi bo‘lib, ko‘p asrlik mustahkam ma’naviy 
tayanchlarga ega. Milliy mafkuramizga xos ilk tushunchalar, 
avvalo, oila muhitida singadi. Bu jarayon bobolar o‘giti, ota ibrati,
57

---

ona mehri orqali amalga oshadi. O‘zini o‘zi boshqarishning milliy 
modeli bo‘lgan mahalla xalqimizning azaliy udumlari, urf-odat- 
lari va an’analariga tayangan holda, ulkan tarbiyaviy vazifani 
bajaradi.
Ayniqsa, milliy qadriyatlar, mehr-oqibat, el-yurt sha’ni uchun 
kurash kabi fazilatlarni kamol toptirishda mahallaning o‘rni 
beqiyosdir.
Keksalarning pand-nasihati, kattalarning shaxsiy ibrati, 
jamoaning hamjihatligi misolida yoshlar ongiga ezgulik g‘oyalari 
singdirib boriladi.
M ehnat jamoalari inson umrining asosiy qismi o ‘tadigan, 
uning tafakkuri, hayotga munosabati shakllanadigan ijtimoiy- 
ma’naviy muhitdir. Ular kishida jamoa ruhi, mehnatsevarlik, 
omilkorlik, adolat tushunchasi, mehr-oqibat tuyg‘ularini tarbiya- 
laydigan mehnat jamoalari bo‘lib, turli millat va dinga mansub 
odamlarni do‘stlik va hamjihatlik, o‘zaro manfaatdorlik asosida 
hamkorlikka chorlash, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni uy- 
g‘unlashtirish, sog‘lom m a’naviy muhitni vujudga keltirishda 
muhim omil vazifasini bajaradi.
Mafkuraviy tarbiyaning eng ta ’sirchan vositalaridan biri 
muloqot hisoblanadi. Chunki inson qalbida va ongida shakllana­
digan dunyoqarash, e’tiqod, iymon, vijdon, mas’uliyat kabi fazi- 
latlar tarbiyasida, radio-televideniye, gazeta-jurnallar, badiiy 
hamda ilmiy adabiyotning o‘rnini e’tirof etgan holda shuni aytish 
mumkinki, yuzma-yuz kechadigan fikr almashuv, insonning 
yuzi va ko‘ziga qarab turib aytiladigan bama’ni so‘z va hissiyot- 
larning o‘rni beqiyos. Shuning uchun ham ota-ona bir gapni 
aytishi lozim bo‘lsa, bolasining yuzini o‘ziga qaratib olib, zarur 
yuz qiyofasi va ko‘zidagi samimiyat bilan fikrini uqtira boshlaydi. 
Va bunday muloqot, albatta, samarali bo‘ladi. Shu bois audito- 
riyalarda o‘qituvchi bilan o‘quvchi, talaba va domla o‘rtasidagi 
muloqot ta’lim va tarbiya jarayonida katta ahamiyatga egadir.
Sog‘lom dunyoqarash, mas’uliyat, iymon va e’tiqodni yoshlar 
ongida shakllantirishning quyidagi asosiy obyektiv shart-sharoit- 
lari va omillarini ajratib ko‘rsatish mumkin (18- chizma):
a) ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy muhit;
b) siyosiy ong va huquqiy madaniyatning o‘sishi;
d) yoshlarning bilim darajasi;
58

---