Jahon tarixi

Tanqidiy fikrlashning rivojlanish muhitini yaratish.
Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish oson ish emas. Bu muayyan yosh davrida tugallangan va esdan chiqarilgan vazifa ham emas. Shu bilan birga
tanqidiy fikrlashga olib boradigan t fikrlovchilarning shakllanishiga yor to’plami mavjud. Uning uchun:

1. 
   tanqidiy fikrlash tajribasini egallashi uchun vaqt va imkoniyat berish;
   

2. 
   talabalarga fikr yuritish uchun imkoniyat berish;
   

- turli –tuman g’oya va fikrlarni qabul qi

1. 
   talabalarningquvjarayonidagio’ faolligini ta
   

2. 
   talabalarni kulgiga qolmaslikka ishontirish kerak;
   

3. 
   har bir talabaning tanqidiy fikr yuritishga qodir ekanlig hissini uyg’otish;
   

30

31
- tanqidiy fikrlashning yuzaga kelishini qadrlash lozim.
Shu munosabat bilan o’quvshilar:

1. 
   o’ziga ishonchni orttirish va o’z fi
   

2. 
   o’quv jarayonidaishtiroketish; faol
   

1. 
   turlicha fikrlarni e’tibor bilan tin
   

2. 
   o’z hukmlarini shakllantirishga hamd
   

Vaqt. Tanqidiy fikrlash vaqt talab qiladi. Pirson, Xansen, Gordon (1979)
lar ta’kidlashadiki,ish go’yoo’zfiklariniavvalg
uchrashuvlar va tajribalarni arxeologik jihatdan tadqiq qilishga olib keladi.
Shuning uchun ham:

1. 
   fikrlarini o’z so’zlari bilan ifodal
   

2. 
   o’zaro tanqidiy fikrlar almashish;
   

- o’z g’oyalarini ifodalaytivtakliflargajavob olaolishbilish; va ko

- fikrlarni muayyan g’oyalar qiyofasi o’z g’oyalarini to’la va aniq ifodal

Izn. Tanqidiy fikrlashda erkinlik bo’lishiuchuntalabalar ma’qulva
noma’qulnarsalarni aytish, ular haqida fikrlash, ijod qilish uchun ruxsat olishlari
lozim. Talabalar yo’l qo’yiladigan holat qilishga faol kirishadilar. Tanqidiy tahlilga izn olish onglilik tamoyiliga asoslanadi. Bunda tahlil va haddan oshish orasidagi farq aniqlab berilishi lozim.
Tanqidiy fikrlashga izn fikrlash uc hamda samarali sharoitda beriladi.

Rang-baranglik. O’quvchilarningfikrlash jarayonida turli fikrlar va g’oyalar paydo-barang bo’ladifikrvag’oyalar.Rang-yagona javobyakkay mavjudligi haqidagi tasavvur bartar Fikrlarni ifoda qilish chegaralangan Faqat birgina javob mavjud-xilvositava jarayonlardanbo’lgan t foydalanish joizki, uning yordamida talabalar ana shu javobni topa olsin.

Faollik. Tanqidiy fikrlash o’quvchilarningfaolligi bilan bevosita bog’langano’quvchilar.Odatda,sustkash tinglovchil

31

32
o’qituvchimatndabilimliuningbubilimlariyokiaksetgan, shu tufayli ularning bilimlari o’qituvchi mas’ul degan jarayonidagi talabalarning faol ish ekanligiga tayyorligi tanqidiy fikrlashda kutilgan natijalarni beradi. Talabalarni fikr yuritishga, o’z g’oyalari va fi kabi pedagogik yondashuv ilularningChikjentmixaliy fa (1975) ta’kidlaydiki,o’quvchilaro’sha murakkabo’quvjarayonidadaraj faol ishtirok etishsa, bilish jarayonida qatnashganligidan katta bahra oladilar va o’zlarida chuqur qoniqish hissini se


Tavakkalchilik. Erkin fikrlilik tavakkalchilikka asoslanadi. Uning bilim faoliyatida qo’rqmayinsonltavakkalrnirag’batlaqiluvc Fikrlash jarayonida “ahmoqona g’oya tushunchalar ilgari surilgan holatl o’quv jarayonining tabiiy holatihilozim. s Talabalarni tavakkaldan holi bo’lgan fikrlash faoliyatida faol ishtiroki muhitda o’ylash lozimligiga ishonch


Qadrlash. Tanqidiy fikrlashning omillaridan biri talabalarning fikrlash jarayonini qadrlashidir. Tashkil et g’oyalari, tasavvurlarining o’qituvc holda chuqur mas’uliyat va e’tiborgalabalar fikrlash jarayonini qadrlashni namoyish qilishga harakat qiladilar, unga va uning oqibatlariga nisbatan jiddiy munosab

Qimmatlilik. Fikrlash jarayonini tashkil etish davomida talaba ularning fikrlari, o’zinatijalaritanqidiyqimmatliekanliginitahlilularningongiga singdirish zarur. O’qituvchi talabal ishlashni talab qilganda tayyor qoli esa o’quvchilarda o’zgalar arzdag’oyalariniqaytaishlabchiqisheng mexa muhim va qimmatli ekanligiga ishonch hosil qilishga olib keladi. Aslida o’quvchilarga o’z fikri, o’ziga taalluql

32

33
ekanligini ko’rsata.O’quvchilrningolish o’zlaningzarur ham qimmatbaho ekanligiga ishonch hosil tushuncha va masalani muhokama qilis katta hissa bo’lib hisoblanishini ta

O’zaroalmashuvfikr.Fikrlash jarayoni o’quvchilarning o’za olishuvini O’quvchko’zdaarnitutadilngo’zaro. fikr– ol biridan o’rganishdagi O’quvchio’rtoqchiligiglardanfikrlovchi sifatida o’zlarida bo’lgan yirik fi boshqalarga ochib berish talabo’quvchilardanetil diqqat bilan tinglash, o’zining qara va boshqa so’zlovchilarni tuzatib tu

Bunga javoban o’quvchilarboshqalarning yalpi fikrlaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo’ladi. Kengo’quvchidoiralar o’zlariga tegishli bo’lgan g’oyalar qobiliyati orta boradiimlarivahayotiyhamdatajribalarida yaratganularni g’oyalari tizimiga tirkab boradi. F o’tkazishning bir necha modellari ma

1. 
   o’ziga ishonch hosil qilish;
   

2. 
   ishda faol ishtirok etish;
   

- o’rtoqlar vafikr o’qituvchialmashish; bilan

- o’zgalar fikrini tinglay olish.
Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish mualliflari fikrlash jarayonini tashkil
etishda idrok qilishning 4 tipini farqlaydilar:
Yaxlitligicha idrok etish. Mavzu yoki fan to’g’r
beradigan idrokning shaklidir.
Izohli idrok etish. Bu Blum izohlari darajasiga aylandi. Idrokning bu
tipida o’quvchig’oya va hodisalarning o’zar mohiyatini muhokama qiladi, fanning hatto tashqi jihatdan bog’liq hodisalarni birlas

33

34
Shaxsiy idrok etish. O’quvchilar o’zlarida avvald shaxsiy tajriba va bilimlar tuzilmas jarayonini aks ettiradi.

Tanqidiy idrok etish. Mazmunni biryib, tomongaunitahlilqilish, qo’ uning nisbiy qimmatini,o’quvchito’g’riliginlarningbilishi, tushunishi va qabul qilishi doirasida uning ahamiyatini baholashdir.
Shunday qilib, axborotlarni chorlash, o’ylabko’rishvafikrlash metodikalaridan foydalanish quyidagi muhim vazifalarni yechish imkoniyatini beradi:

1. 
   o’quvchilargamaqsadlarinianglab olishga yordam beradi;
   

2. 
   mashg’ulotlarda faolligini ta’minlay
   

3. 
   samarali munozaraga chorlaydi;
   

4. 
   o’quvchilarning o’zlari savollartarzidatuzishiberaolishiuchun va u
   

yordam beradi;

- o’quvchilarga o’z shaxsiy bilimlarini ifoda
- o’quvchilarning shaxsiy mutolaasi-quvvatlaydi;motivatsiya
- har qanday fikrlarga bo’lgan hurmat
- o’quvchilarda personajlarga bo’ladigan iztir
- o’quvchilarda qadrlanadigan fikrlashga sharoit yaratadi;

Ayrim vaqtlarda VI –VII sinf o’quvchilariga qilinmagan biror masalanili rasmdarslikdanvaxaritadan foydalanib mustaqil ravishda o’rgani o’quvchilarda darslikdan mustaqil f rivojlantirish, ularning fikrlash q mustaqil o’rganish uchun beriladigan mazmuni o’qituvchining izohlarisiz t

Ba’zan uy topshiriqlarini ayrim ko’nikmalariga qarab differensiyalsimdir.Masalan, o’qituvchi o’rganilayotgan voqealar

34

35
topishga qiynalayotgan o’quvchilarga topshiriqlar berishi, reja, sxema, va diagrammalar tuzishga qiynaladigan yoki, aksincha, bunday ishga ko’proq qiziqadigan diagrammalar tuzish yuzasidan qo’shi juda ham qiziqadigan o’quvchilarga s quroli (maket, sxema,kitobi, Bolalarjadval)ensiklopediyasi,yasas badiiy –tarixiy asarlardan foydalangan ho haqida qisqaroq og’zaki axborot tayy mumkin.

O’qituvchining uyga berilganlganinihar kunitopsh tekshirib borishi –o’quvchilarning uyda muvaffa tayyorlashlarining zarur shartidir.

35

36