Ájiniyaz atindaǵi nmpi 70110501 talim ham tarbiya teoriyasi ham metodikasi (baslawiSH taliM)1-kurs magistranti «tarbiya isler metodikasi pániinen»

2.Tárbiyalıq saat programmasınıń wazıypaları :

milliy, ulıwma insanıylıq hám ruwxıy qádiriyatlar tiykarında o‗quvchilarni

tárbiyalawdıń nátiyjeli formaları hám usılların engiziw;

tárbiya procesine pedagogikalıq hám zamanagóy informacion-kommunikaciya texnologiyaların engiziw;

oquwshilardi socialliq ómirge tayarlawda tálim, pán hám islep

shıǵarıwdıń nátiyjeli integraciyasın támiyinlewden ibarat.

Búgingi kúnde informaciya aǵımınıń tezligi nátiyjesinde turmısımızdıńǵa ǵalabalıq mádeniyattı unamsız tásirinleri de sezilmoqda. Bul máseleni Oquvchilarning socialliq o'mirleri mısalında korishimiz múmkin. Geyde ata-analar tárepinen balalardıń beodobligi, az pikirin awızsha yamasa jazba tárzde anıq ańlatpalay almasligi, juwapkershiliktiń jetiwmasligi, átirapındaǵılar menen keliwa almasligi, oziga tiyisli bolgan mablaglargni togri bo'liwlay almasligi haqqındaǵı pikirlerdi esitip qálemız. Sal sebepli de programmanı islep shıǵıwda xaqlaro hám milliy tájiriybege tiykarlanilganligini bo'lek aytıp otish kerek bolıp tabıladı.

“Ta‟lim mákemeleri sinif basshısı tog'irisidagi Qaǵıyda”ga tiykarınan ―Klass basshısı - Tálim sho'lkeminiń tárbiyalıq sistemasındaǵı tayansh pedagoglardan biri bo‗lib, o‗ziga biriktirilgen klass oquwshilarining ámelde belgilengen tálim hám tárbiya alıwların quraydı. ‖Sal kózqarastan alıp qaraǵanda búgingi kúnde tálim mákemeleri klass basshıları iskerliginde to'mendegilerge o„xshash máseleler ko„zga taslanıp atır :

− Ayırım klass basshıları tárepinen o’quwshilarni tárbiyalaw processinde az aldılarına qoyg’an maqset hám wazıypalarınıń togri tashkil etilmegenligi;− Tárbiyalıq saatlardıń anıq o’quw-tema joba tiykarında tashkil etilmeyotganligi;

− Tálim-tárbiya hám ruwxıy -bilimlendiriw tarawǵa tiyisli nızamlar hám nızamosti hújjetlerdiń ko‗pchiligidan o‗qituvchi hám klass basshılarınıń jetkilikli dárejede xabarlı emesligi;

− Birpara klaslardaǵı ortalıqtıń qanaatlanǵan emesligi, tatıw hám bekkem jámááttiń qáliplespegenligi;

− Ayırım tálim mákemelerinde qatnastıń tómenligi, úzliksiz sabaq qaldıratuǵın o‗quvchilar bar ekenligi;

− Birpara klaslardaǵı o‗quvchilarda kúndelik dápterleriniń joqlıǵı, barlarınıń da klass basshısı tárepinen qadaǵalaw etilmegenligi;

− Ayırım o‗quvchilarning sabaqlarǵa tayarlıqsız, hátte sabaqlıqlarsız qatnasıw

etisleri;

− Oquwshilar internet hám mobil telefon qaramligining fizikalıq hám psixik xaterleri haqqında jetkilikli túsiniklerge iye emeslikleri;

− jas óspirimler o‗rtasida túrli zıyanlı aǵıslar tásirine túsip qalıw, ayıpkerlik hám huqıqbuzarlik jaǵdaylarınıń uchrayotganligi;

− Birpara oqituwshi hám tárbiyashilerimizde kásiplik kompetensiyalar jetiwmasligi;

− Tárbiyalıq jumıslar tásirliliginiń tómenligi;

− Ata-analar menen nátiyjeli baylanıstiń jolg’a qoyilmag’anligi;

− Huqıqbuzarlik, mobil telefon hám internet qaramligi, náshebentiya, temeki hám alkogol ónimlerin tutınıw etiwge qarsı gúres hám de aldın alıw boyinsha nátiyjeli ilajlar sisteması islep shıǵılmaǵanlıǵı.

Sol orinda máseleniń zárúrli bir tárepine itibarıńızdı qaratmoqchimiz.

Búgingi kúnde umum ta‟lim mekteplerinde tárbiyalıq saatlar ámelde qanday tashkil etilip atır?

− Búgingi kúndegi kóbinese tárbiyalıq saatlar qurǵaqlay gáplerden ibarat bolib, tárbiyalıq saat temalarınan shetke shıǵıp ketiledi;

− Qaysı bolıp tabıladı oquwshining xulqi talqılawǵa qoyiladi;

− Oquwshilardin’ pánlerdi o’zlashtirishlari hám qatnasları talqılaw etiledi;

− Qanday da ilajlarǵa tayarlıq hám klass máselelerin sheshiw sıyaqlı máseleler jóninde so‗z baradı.

Tárbiyalıq saatlar tiykarınan qanday boliwi kerek?

− Tálim procesi bólek, ǵárezsiz sabaqlardan shólkemleskeni sıyaqlı tárbiyalıq saatlar da pútin tárbiyalıq usıllar, tásirli qurallar járdeminde ámelge asıriladı ;

− Klass basshısı bul tárbiyalıq saattı o‗tkazishga tiyisli anıq jumıs rejesine iye bo‗lishlari kerek;

−Joqarı shólkemlerden usınıs tiykarında berilgen ―Tárbiyalıq saatlar‖ temalarınıń úlgili rejesin tiykar qılıp alıw ;

Búgingi kúshli dáwir bárshemizden etikalıq hám ruwxıy tárepten tárbiyalıq islerdi jáne de kúsheytiw kerekligin talap etpekte. Ruwxıylıq joq eken, insan sanalı social shaxs bola almaydı. Sol sebepli de klass basshıları hám pútkil oqituvwshilar jámááti aldında oquwshilarga milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlar tiykarında turmıs keshirimdi uyretiwdey zárúrli wazıypa turadı. Házirgi globallasıw processleri kúshaygan, túrli g’ayalar ortasindag’i gúres keskinlesken, ommaviy mádeniyat‖ topılısları dúnyaǵa tarqalıp baratırǵan, internet tarmog‗i arqalı uzatılıp atırǵan buzg’inshi informaciyalar insan kewili hám sanasına o’zine ǵárezli etiwge urınıp atırǵan qáwipli zamande keleshegimiz bolg’an jetkinshekti turmısqa tayarlawdıń nátiyjeli forma hám usılların izlew mámleket siyasatı dárejesindegi máselege aynalǵan.

Tárbiyalıq islerdi dáwir talabına juwap beretuǵın halǵa keltiriw ushın tárbiyanıń hasası bolg’an barlıq g’ayalar qaytaldan ko’rib shıǵilıwı, tiykarǵı itibar bala shaxsına qaratılıwı, jıllar dawamında toplang’an unamlı tájiriybeden ónimli paydalanıw zárúr ekenligin talap etedi. Insan shaxsınıń jetilisiwi bolsa júdá quramalı hám úzliksiz process dawamında qáliplesedi. Onıń tárbiyasına ata-anası, mektep, máhelle, dostlari, jámiyetlik shólkemleri, átirap -ortalıq, internet, ǵalaba xabar quralları, kórkem óner, ádebiyat, tábiyaat hám taǵı basqalar tikkeley tásir ko’rsetedi. Sol sebepli de barlıq klass basshıları o’z tárbiyalıq xızmetlerinde áne sol kriteryalardı esapqa alıwları shárt.

Tárbiyalıq saatlar oquwshilarda qáliplesken qábiletlerdi ámeliyatqa nátiyjeni ámelde qollanıw etiw maydanı esaplanadı. Tuwri islengen tárbiyalıq saatlar oquwshilarda pánler arqalı qáliplesken tayansh kompetensiyalarni socialliq ómirde nátiyjeni ámelde qollanıw eta alıwları ushın múmkinshilik jaratıp beredi.

Oquwshilarda hulq-ádep mádeniyatına ámel qılıw, pikirin erkin ańlatıw, aratorlıq qábiletin kóteriw, informaciyalardan tuwri hám nátiyjeli paydalanıw, usınıń menen birge buǵan baylanıslıǵı xalıq aralıq hám de milliy nızamshılıq qaǵıydalarına ámel qılıwdı tárbiyalaw tárbiyalıq saatlardıń tiykarǵı maqsetlerinen bir bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, tárbiyalıq saatlar arqalı oquwshilarda tuwri kásip tańlaw, kıtapxanlıq mádeniyatın qáliplestiriw, bos waqtın tuwri bólistiriw, o’z iqtidorini rawajlandırıw ushın túrli to‗garaklarni tuwri tańlaw, tayın jumıs jaylarında islew emes, bálki o’zi jumıs jaylardı jaratılıwması sıyaqlı qábiletler qáliplestiredi.

Tárbiyalıq saat programmaları ápiwayınan quramalılıqqa principi tiykarında qáliplestirilgen bolip, tómendegi jonelislerdi o’z ishine aladı.patriotlıq etikalıq, huqıqıy, fizikalıq, gigiyenik, ekologiyalıq hám de estetik tárbiya sonıń menen birge, oquwshilardi tuwri kásip tańlawǵa jonaltiradi. Tárbiyalıq saatlardıń usı jonelisleri O’zbekiston Respublikasında tálimdiń úzliksizligi, tıǵız baylanıslılıǵı, oquwshi shaxsı hám qızıǵıwshılıqları ústinliginen kelip shıǵıp, olarda jas qásiyetlerine uyqas túrde tómendegi tayansh kompetensiyalar qáliplestiredi.

4. 
   Tárbiya saatı hám axborot saatlarıniń áhmiyeti
   

Kommunikativ kompetensiya — social hám ziyatlarda ana tilinde hám de qandayda-bir shet el tilde o’zara baylanıske kirisiwa alıwdı, baylanısde mámile mádeniyatına ámel qılıwdı, social maslasıwshanlıqtı, sheriklikte jámáátte nátiyjeli isley alıw uqıpların qáliplestiriwdi názerde tutadı.