oyatadı. Ferment aktiv orayındaǵı kontakt hám katalitik bólimleriniń funktsional
áhmiyetin túsintirip beredi. Fermentativ reakciyanı ingibirlanishini úyreniw dári
elementları, uwlı zatlı ximikatlardı tásir qılıw mexanizmlerin úyreniwde ámeliy
elementlar ingibitor, ko'pi bolsa inaktivator esaplanadı. Bul mániste ingibitorlarni
20
kriteryaına tiykarınan anıqlanadı.
Qaytmas ingibitorlar ferment menen bekkem baylanısqanlıǵı sebepli kórsetilgen
sharayatta óz aktivligi qayta tiklenmeydi. Kerisinshe, ferment - qaytar ingibitor
kompleksi bekkem emes, demde bóleklenip ketedi hám ferment aktivligi qayta
tiklenedi.
Ferment ingibitorlari tásir etiw mexanizmi boyınsha tómendegi túrlerge
bólinedi: 1) básekili; 2) básekisiz; 3) báseki etpeytuǵın ; 4) substratli; 5)
allosterik;
1). Básekili ingibitor dúzilisi tárepinen substratga uqsas element. Ferment aktiv
orayı menen baylanisıp, ferment-substrat kompleksi payda bolıwına tosqınlıq
etedi.
Nátiyjede fermenttiń aktiv toparına ingibitor menen haqıyqıy substrat ortasında
báseki kelip shıǵadı. Básekili ingibirlanishda olardıń qay-qaysısın molekulası
kóp bolsa, sol element baylanısadı. Substrat ferment menen birikib
ES kompleksi payda etkeni sıyaqlı, ingibitor da tap sonday dissotsiyalanish
qábiletine iye bolǵan kompleks payda etedi:
E+I → EI
Básekili ingibirlanishda basqalardan ayrıqsha túrde ushlıq kompleks ESI
(ferment- subtrat-ingibitor) payda bolmaydı.
Subtratga uqsas ingibitor ferment molekulasınıń bir bólegin baylanıstırıp,
ferment- subtrat kompleksi payda bolıwına jol qoymaydı. Ferment molekulaları
aktiv orayından ingibitorni joqarı kontsentratsiya daǵı substrat menen siqib
shıǵarılǵanda tormozlanishni toqtatıw hám fermentti katalizlash qábiletin qayta
tiklew múmkin.
Básekili ingibitor subtratga uqsas bolǵanlıǵı ushın bunday ingibirlash izosterik
ingibirlash dep da ataladı. Ferment aktivleniwine tásir etiwshi metabolitlar hám
jat elementlar básekili (izosterik) ingibitorlar bolıwı múmkin.
Básekili ingibirlanishga suktsinat hám malonat kislotaları menen
suktsinatdegidrogenaza fermenti arasındaǵı munasábet mısal bóle aladı. Malonat
kislotasınıń strukturası suktsinatga uqsas bolǵanınan ol fermenttiń málim júzesi
menen baylanısadı, payda bolǵan kompleks bolsa bóleklenmeydi, fermentti
blokirlab turadı.