Kadrlar tayyorlash milliy modeli

T A Ya N Ch T U Sh U N Ch A L A R I:

Pedagogika, pedagogikaning maqsadi va vazifasi, pedagogikaning metodologik asoslari, pedagogik kategoriyalar, pedagogika fanlari tizimi, pedagogikaning ilmiy -tadqiqot metodlari.

Pedagogika tarbiyashunoslik fani ekanligi.

Insonni har tomonlama tarbiyalash, insoniyatining azaliy orzusi bulib, ajdodlarimiz ma`rifat va madaniyatni qanday qilib esh avlodga urgatish, ularni komillikka etaqlash yullari, qonun-qoydalarini izlaganlar. Darhaqiqat insonning ma`rifatli va ma`naviy komilligini erishish pedagogika fanining etakchiligida amalga oshiriladi.

Pedagogika tarbiya haqidagi fandir.
grekche suz bulib,
- ma`nosini anglatadi. Insonlarni ma`rifiy va ma`naviy barkamollikka munosabatlarining uzgarib borishi natijasida pedagogika- (Bolani tug`ri haetta boshqarish san`ati) fani halq orasida uz mavqiega ega buldi. Shu tariqa insonni tarbiyalovchi- fan sifatida dune fanlari tizimi qatorida alohida urin egalladi.

Pedagogikaning bosh masalasi-tarbiyadir. Tarbiyadagi keng ma`no ta`lim, rivojlanish, ma`lumot bilan bog`langan holda barkamol insonni voyaga etkazishdir.

Inson tarbiyasidagi g`oyalar, qoida, qonunlar dastlab g`issalarda, pandnomalarda, ezma edgorliklarda, hadislarda asoslanib berilgan.

Pedagogikaning fan sifatida shaqllanib, boyib borishida Sharq va “arb qomusiy olim- pedagoglarning urni kattadir. Faylasuf Farobiy uzining asarida tarbiya orqali insonga beriladigan 12 fazilatni sharhlab berdi.

ya`ni- bola tarbiyasining fani demakdir. Ilmi ahloqning asosi tarbiya. Bolaning salomati sadoqati- uchun yaxshi tarbiya qilmoq tanini pok tutmaq, esh vaqtida maslakni tuzamtak, yaxshi xulqlarni urgatmaq emon xulqlardan saqlab ustirmaqdir: Pedagogika komil insonni tarbiyalashda haetiy tajriybalarga suyangan holda yuksak ma`naviy mafkurani shaqllantiruvchi, qonun-qoida, tamoyil va metod usullarini urganuvchi hodislar doirasidagi fandir.

Pedagogika fani ijtimoiy fanlar tizimiga kirib, uzining nazariy, milliy va amaliy asoslariga ega.

Pedagogikaning nazariy asoslari: Pedagogikaning nazariy asoslari inson kamolotiga qaratilgan, xalq yaratgan boy tajriba, ilmiy tadqiqotta doir nazariy va metodik manbalargi Urta Osie va jahon marifatparvar, mutafakkir olimlariningasoslariga suyangan xolda komil insonni tarbiyalash, uqitishning qonun-qoida va tamoiyllarining umumiy qonuniyatlariga asoslanadi.

Pedagogikaning milliy asoslari: Pedagogikaning milliy asosi ta`lim-tarbiya muammolarini har bir millatning milliy merosi bilan birga umumbashariy, umuminsoniy qadiriyatlar bilan bog`langan holda amalga oshirishdir. Xar bir millatning uziga xos meros va qadiriyatlariga suyangan holda tarbiyashunoslik masala-larini milliy asosida esh avlodga etkazish mazmuni, shaql, usuli, metod va tamoyillarini milliylashtirishdir.

Pedagogika fanining maqsad va vazifasi.

Kelajak bugundan boshlanadi,- deydi dono xalqimiz. esh avlodni kelgusi haeti uni inson qilib kursatuvchi ruxiy va ma`naviy jarayonning qay maqsadga yunaltirib, kelib chiqadigan muhim vazifalarni bajarishiga bog`liq. Pedagogika fanining maqsadi tarbiyachi-Oqituvchilarning ongli faoliyatida uz oldiga aniq maqsad quyib, uning uz ustida ishlashi, intilishi, izlanishi tanlangan vosita va usullarining qullanishi natijasini kura bilish kabi tarbiyachilik san`atini urgatishga qaratiladi.

Pedagogika faning maqsadi:

Respublikamizda komol insonni voyaga etkazishning bir butun holatdagi muammolarini hal qilish:

Ta`lim-tarbiya samaradorligini tinmay oshirish va dune talabalari darajasiga olib chiqish masalalariga ijodiy endoshish:

Umuminsoniy qadiriyat va milliy madaniyatining asoslarini e`tiborga olib, ta`lim-tarbiya mazmunini, milliy mafkurani shaqllantirib borish imkonini yaratish.

Pedagogika-tarbiyashunoslik qoida, qonunlari-ni ilg`or tajribalar asosida boyitib borish va yangi ish shaqllarini izlashga tadbirlar belgilash:

Bulajak Oqituvchi va tarbiyachilarni voyaga etkazish masalalari:

Uzluksiz ta`lim tizimini yanada rivojlantirish muammolarimni hal qilish:

Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ni amalga oshirish. Pedagogika fanining vazifalari:

Sharq va G`arbda xalq yaratgan xalq og`zaki ijodieti, pedagogikasi, mutafakkir, ma`rifatparvar, pedagog va olimlarning tarbiyashunoslikka doir ilg`or g`oyalarini urganib tahlil qilib komil inson tarbiyalash jarayonini urganish:

Komil inson tarkib toptirishning qonuniyat, qoida va zaruriy sifatlarini aniqlash:

Pedagogika- tarbiyashunoslikdagi ta`lim tarbiya nazariyasini hozirgi davr xususiy metodikasi bilan uzviy muammolarini ishlab chiqish va yangi pedagogik texnologiya qonunlariga amal qilish:

Ta`lim-tarbiya nazariyasidagi qoyda qonun, tamoyil, metod va usullarini maktab amaliy haeti bilan bog`lab, bulajak Oqituvchilarga urgatish:

Xalq ta`limining boshqarish va rahbarlik masalalarini chuqur urganib bulajak Oqituvchilarni qanday tayyorlash muammolarini hal qilish.

Pedagogika metodologik asosi.

Pedagogikaning fan sifatida shaqllanib borishi ijtimoiy iqtisodiy zaruriyat mahsuli sifatida turli fanlar bilan qadim-qadim zamonlardan bog`liqdir. Olloh eru osmonni yaratib insonni er yuziga uzidan xalifa etib yaratdi. Uzining mavjudligi har bir ishga qodirligini ilmda tengsizligini mehru-muruvvatda beqiesligini bildirdi. Islomda ilm berishda bir- biriga bog`liq bulgan din va dune haqida tushuncha mavjud ular alohida tushunchalar emasligi Qur`oni Karim ta`limoti bilan bog`liqdir. Shuni ta`kidlamoq kerakki, pedagogika fanining metologik asosi diniy va duneviy fanlar tarkibida rivojlangan. Qur`onda suzi turli xollarda 765 marta takrorlanadi. G`arb faylasuf olimlari ham Islom falsafasiga suyangan holda ijod etganlar.

Pedagogika fani metodologiyasining yaratilishida qomusiy mutafakkir va pedagoglarning urni diqqatta sazovardir. Al-Xorazmiy, Ibn Sino, Abu Rayxon Beruniy, Rudakiy, Firdavsiy, Alisher navoiy, Voiz Koshfiy, chex olimi Yan Amos Komenskiy, shveytsariyalik pedagog Iogann Genrix Pestolotstsi, nemis pedagogi Adol`f Disterverg, rus pedagogi K.D. Ushinskiy kabilar uz ijodietlarida pedagogikaninig metodologik asosini yaratib, komil inson tarbiyalashdagi qonun- qoidalarni asosladi-lar. Yangicha sharqona pedagogikanining metodo-logiyasi utmish ajdodlarimizning barkamol inson tarbiyasidagi g`oya va mafkurasini mustahamlash va unga amal qilishdir. Pedagogika fanining mazmuni, maqsadi, vazifalari, tamoiyl, usul va vositalari, umuman, har bir inson uchun zarur bulan tarbiyaviy ta`sirlar yangicha asosiga ega bulishi kerak. Prezidentimiz I.A.Karimov bu borada shunday degan edi:

-Umumiy qadiriyatlarga sodiqliq:

-Xalqimizning ma`naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish:

-Insonning uz imkoniyatlarini erkin namoen qilish:

- Vatanparvarlik (I.A.Karimov Uzbekistan uz istiqlol va taraqqiet yuli. T-Ozbekiston 1992y 65bet).

Pedagogik tushunchalar

Pedagogika fanida bir-biri uzviy bog`langan quyidagi tushunchalar mavjud: Tarbiya, ta`lim, ma`lumot. Tarbiya ijtimoiy haet zarur bulgan hodisalardir. degan edi Abdulla Avloniy. Tarbiya yuksak ma`naviy, jismoniy barkamollik, yaxshining emondan farqlash, yuksak insoniy barkamollik, yaxshining emondan farqlash. Tarbiya kishilik jamiyatining hamma bosqich-larida rivojlanib, usib avloddan-avlodga vorsilik vazifasini. Lekin har bir jamiyatda tarbiyaning maqsadi, vazifasi, mazmuni uziga xoslik bilan farq qiladi.

Xalq iqtisodiy, siesiy va ma`naviy zaruriyatidan kelib chiqib, esh avlodni tarbiyalash muammolari dastlab xalq og`zaki ijodieti, pedagogikasi ezma edgorlik, pandnomalarda, tafakkur va ma`rifatparvarlikning asarlarida bosh mavzu bulib komil inson uchun zaruriy hodisa sifatida talqin etilgan. Halq og`zaki ijodietida tarbiya bosh masala siftaida taviflangan. Tarbiya va odob, vatanga cheksiz muxabbat, adolat, insof, adolatsizlik, botirlik, qurqoqlik, mehnatsevarlik, ilm, bilimdonlik kabi g`oyalar tarbiya vosiasi hamdir. Vatan qadirini bilmagan uz qadirini bilmas, Vatanga kelgan iymonga kelar. Bola tuqqanniki emas tarbiyalaganniki. Ota g`ayratli bulsa, Bola ibratli bular. Mustaqil Ozbekiston Respublikasining milliy pedagogika fanida tarbiya-inson muammolari, adabiet ajdodlarimiz g`oyalariga suyanib, quidagi qonunlarga asoslanishi zarur deb hisblanadi:

Tarbiya inson faoliyati jarayonida tartibli ta`sir zuvchi mahsul bulib, natijasi-ni insonning yashab turgan ijtimoiy sharoiti belgilaydi.

Inson kamolatining xarakterlovchi kuch urtasidagi qarama-qarshiliklarni mavjud-ligi uning shaxsiy haetida namoen buladi.

Inson faoliyati jarayonida atrofida-gi narsa va hodisalarga qiziqishini uug`otish va uni e`tiqodga aylantirish.

Tarbiya jarayoni eshlarni kattalar bilan, kattalarning eshlar bilan qonuniy munosabati natijasida amalga oshiriladi.

Tarbiya jarayonining qonun, qoida, tamoyil, metod usullarini pedagogikining tarbiya nazariyasi qismi chuqur atroflicha urganadi.

Ta`lim inson aqliy kamolotini yuzoga chiqaruv-chi pedagogika-tarbiyashunoslikning bir qismidir. Pedagogikaning didaktika qismi uni atroflicha urganadi. Pedagogik ma`lumot urta va oliy darajali bulib,urta ma`lumot maxsus akademik litsey, pedagogik kollejlarda bosqichli shaqlda beriladi. Natijada urta ma`lumot haqidagi uqish davrida olgan mutaxassisligi haqida guvohnoma beriladi.

Pedagogika fanining tizimi

Pedagogika fani komil insonda jahon tajribalarida sinalgan tizim bulgan bozor munosabatlarini shaqllantirish, milliy meros, an`analar, milliy va umuminsoniy qadiriyatlarning boy manbalari bulgan ma`naviy-ma`rifiy tushuncha-lar haqida bilim, malaka hosil qilishda pedagogika-ning kup fanlar bilan aloqadorligi bilan ulug`dir.

Pedagogika fanlar tizimida etnopedagogik, maktabgacha ta`lim pedagogikasi, maktab pedagogi-kasi, kasbiy ta`lim mehnat pedagogikasi jismioniy kamolot pedagogikasi, harbiy pedagogika, maxsus pedagogika, kar, soqov (surdo) pedagogika, kurlar (Tiflo) pedagogika, aqliy jihatdan orqada qolgan (oligrofeno) pedagogika, pedagogik mahorat kiradi.

Pedagogika fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. Pedagogika fani inson tarbiyasi bilan shug`ullanganligi sababli unga hamma fanlar kumak-lashishi tabiydir.

Pedagogikaning metodik asosi, bilim nazariyasi va tarbiyadagi qonun-qoidalar bevosita falsafa fanining ta`sirida amalga oshiriladi.

Pedagogika ilmiy tadqiqot metodlari.

Pedagogika fanining tariyxiy taraqk milliy istiqlol mafkurasini shaqllantiruvchi hal qilini-shi lozim bulgan muammolar bor. Pedagogika muammolarni hal qilishda turli-tumon tadqiqot metodlar mavjud. Metod lotincha m859d9s –yul suzdan olingan. Ilmiy tadqiqot esa shu metod orqali nazariy, siesiy. Ilmiy-pedagogika tadqiqot metodlaridan biror pedagogik muammoni hal qilish maqsadida talaba, Oqituvchi-tarbiyachi, aspirant-tadqiqotyai va ilmiy xodimlar foydalanadilar. Ilmiy izlonishning dastlabki deobochasi adabiet-larni urganib, tahlil qilishdan boshlanadi.

Adabiyotlarni urganish metodi.- Pedagogika Adabiyotlarni urganish jarayonida milliy va umuminsoniy qadiriyatlarni aks ettiruvchi, mutafak-kir va ma`rifatparvar pedagogik olimlarning asar-lari. Mustaqil Ozbekistonning iqtisodiy, siesiy va ma`navaiyatiga doir Adabiyotlar, Ozbekiston yurt-boshisi I.A.Karimov asarlari, tadqiqot mavzusiga doir pedagogik, psixologik tadqiqotlar, disserta-tsiyalar urganiladi.

Kuzatish metodi - Kuzatish Adabiyotlarni urganishdan keyin boshlanadi. Kuzatishda tadqiqotchi biror maqsadni kuzda tutib tashkil etadi. Kuzatish tezligi, soni, maznzili, vaqti, vaziyatni kuzatish, materiallarni qayd qilish muddati belgilanadi. Kuzatish muddatiga kura ikki turga ajraladi: qisqa va uzoq muddatli kuzatish, qisqa kuzatish ob`ektining kundalik faoloiyatidagi uzgarishlardan ma`lum hulosalarga kelish. Uzoq muddatli kuzatish-quilgan maqsad, reja va dastur asosida olib bori-lib, ma`lum ilmiy, yakuniy hulosaga kelinadi. Kuza-tishning yakuni qayd qilishda kinos`emka, video-ezuvi, televideniya va boshqa texnik vositalaridan foydalanish mumkin. Tug`ri foydalanish uquv tarbiya jarayonining samaradorligini oshiradi, yangi ijo-diy faoliyatga boshlaydi.

Suhbat metodi -Tadqiqot mavzusining biror tomoni eki hodisalari haqida bilib olish maqsadida ma`lum ma`sul shaxslar bilan og`zaki savollar berilib, ulardan axborot olish jarayonidir. Suhbat metodi jarayonida intervyu olish ham mumkin. Urnli, mantiqan yuksak javoblar eki noaniq javoblar magnit lentalarga ezib boriladi va tahlil qilinadi. ezma javoblarni ommaviy ravishda yig`ib olish muddati anketa deb ataladi. Anketalar ishlab chiqa-rish murakkab ilmiy jarayon. Tadqiqot natija-larining ishonchiligi anketalar mazmuniga berilgan savollar shaqliga tuldirilgan anketalar soniga bog`liq buladi.

Pedagogik eksperiment - Har qanday ilmiy-pedagogik tadg`ig`ot asosidir. Pedagogik eskperiment erdamida ilmiy gepotezalarning ishonchligi tekshi-riladi, pedagogika tizimlarining ayrim element-lari urtasida bog`liqlik va munosabatlar aniqlanadi. Tabiiy eksepriment va laboratoriya eksperimenti pedagogik eksperimentning asosiy turlari bulib, ular kupgina turlarga bulinadi. Tabiiy eksperiment sharoitida yangi uquv rejalari, dasturlar, darsliklar va hokazolar odatdagi uquv rejimini buzmay turib tekshiriladi. Pedagogik eksperiment- bu ham kuzatish, lekin u pedagogik jarayonining utish sharoitlarini muntazam uzgartish munosabati bilan mahsus tashkil etilgan buladi. Pedagogik jarayon aniqroq urganish uchun eksperimentator uzi tashkil etgan jarayonnii kuzatadi. U Pedagogik jarayoniga aralashadi. Tarbiyalanuvchilar bilan tarbiyachi faoliyatini muayyan sharoitlarini yaratadi. Pedagogik eksperiment dastlabki ma`lumotlarni, aniq sharoitlarini va uqitish usullarini eki tadqiq qilinadigan materiallarni aniq belgilashni, shuningdek, eksperiment natijalarni har tomonlama hisobga olishni talab etadi.

Eksperimentni tashkil etish va utkazish belgilangan rejaga qat`iy amal qilgan holda olib borilishi kerak. Sharhlash bosqichida ma`lumotlar yig`iladi va qayta ishlanadi. Eksperiment utkazish shoshilinchilik tamoyiliga javob berish uchun quydagi shartlarga rioya qilish kerak, ya`ni:

1. Tekshiruvchilar soni va tajribalar miqdorining optimal bulishi:

2. Tadqiqot metodlarining ishonchiligi:

3. Farqlarning statistik jihatdan ahamiyatliligini hisobga olish.

Turli metodlarining uzaro qushib olib borilishi pedagogika- tadqiqotlarning samarador-ligini va sifatini hisoblash, echish qurilmalari erdamidagi eksperiment natijalarining pedagogika-ga kirib kelishi ham erdamlashadi.Odatda urtacha arifmetik miqdor, modda, mediana, dispersiya, tanlab olinadigan tuplam majmuininng urtacha kvadratik chetga chiqishi, u`rtacha olingan qiymat hxatosi, belgilarni kuzatish koeffitsentlari hisoblab chiqiladi. Ilmiy tadqiqot natijalarini amalda qullanilishi. Tugallangan tadqiqot eng muhim narsa uning natijalarini amalda qullashdir.

Uquv-tarbiya jarayonini takomillashtirish usul-lari haqidagi bilimlarning ortib borishi bilan ulardan foydalanishning faol imkoniyatlari urtasidagi nomunofiqlikdan iboratdir. Shunday bulsa, bu ularni joriy etish yuzasidan maqsadga muvaofiq ishlarini olib borishni istisino etmaydi. Joriy etish jarayoni pedagogik tajribani takomillashtirishga qaratilgan faoliyat deb qaratilgan. Shu sababli joriy g`ilinishi lozim bulgan tavsiyalarga yuqori talabalar quyiladi. Talabalarning ilmiy asoslanganlik darajasi, ular mazmunining aniqligi asosiy talabalar qatoriga kiradi. Talabalar mazmunining aniqligi pedagogik-lar bilan oquvchilarning muljallangan kuch g`ayrati mezonini tug`ri baholashni nazarja tutadi. Joriy etish butun bir tadbirlar kompleksi bulib, u olingan hulosalar haqida pedagogik jamoitchilikni habardor qilishni, yangi uquv va metodik qullan-malar yaratishni, metodik yul-yuriq va metodik tavsiyalar ishlab chiqishni uz ichiga oladi.

Maktab hujjatlarini tahlil qilish metodi- pedagogika hodisalarni va faktlarni tekshirishda maktab hujjatlarini mukammal va chuqur urganmoq lozim. Maktab hujjatlarini tahlil qilishda oquvchilarning ijodiy aktivligi va mustag`illigini uning iqtidorligi hamda ilg`or pedagogik tajribala-larning umumlashtirilishi va joriy etilishini kursatgan taqdirdagina tuliq qiymatga ega buladi

Bolalar ijodini urganish metodi- maktab oquvchilari ijodi hamda ularning turli tuman ish-larini urganish va tahlil qilish pedagogik tad-qiqotning samarali metodlaridan biridir. Iqtidorli oquvchilar aqliy qobiliyat, oliyjanob ahloqiy qiefalari,estetik didlari, sinchkovliklari va qiziquvchanliklari bilan ajralib turadi. Ta`lim qonunlari va milliy dasturida pedagogika fani bolalar ijodining taraqqiy ettirish va takomil-lashtirishning tug`ri yullarini kursatib berishga qaratilgandir.

Anketalar metodi- oquvchilardan surash usuli bulib, u oquvchilar jamoasining ma`lumotlari tug`risidagi keraqli ma`lumotlarini olish uchun ularning fikrlari va qarashlarini aniqlash uchun va kasbga yullashni belgilash uchun maxsus formada ish-langan bulmog`i lozim. Anketada kuzlangan maqsadga muvofiq savolar bulib, ularni javoblaridan pedagogik natijalar kelib chiqmog`i lozim.

Hisoblash matematikasi va kibernetika metodlari- hozirgi zamon sanoit ishlab chiqarishi fani va texnikasining talab hamda manfaatlari turmushda sinalgan texnika vositalarini, hisoblash matematikasi va kibernetika usullarini maktab ishida va pedagogikada qullashini talab qiladi. Pedagogika kibernetika uquv protsessini uqitish, bilim berish jarayonini boshqarishning alohida formasi sifatida uziga xos hususiyatga ega. Shunung uchun pedagogik jarayon bilan ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish urtasida katta farq bor. Pedagogik tadqiqotlardan kino ovoz texnikasi foto, televidenie singari texnika vositalaridan ham keng foydalaniladi. Ular oquvchilarning bilish faoliyatini aktivlashtirishga erdam beradi. Bolalar uchun qushimcha rag`batlantirish omillarini hosil qiladi. Bular oquvchilar tehnatini ma`lum maqsadda engillashtiradi. Kursatilgan vositalarning har biri bolalarning eshini, uquv fani va pedagoik jarayon mukammalashtiradi.

Milliy dasturning maqsadi, vazifalari va uni ruebga chiqarish bosqichlarida yangi ijtimoiy- iqtisodiy sharoitlarda ta`limni talab qilinadigan darajasi va sifatni, kadrlar tayyorlash tizimininng amalda faoliyat kursatish va barqaror rivojlanish-ning kafolatlarini ustivorligini ta`minlovchi normativ, moddiy texnika va ahborot bazasini yaratish pedagogik tadqiqotni asosini tashkil etadi.

SAVOLLAR

1. Pedagogika fani yaratilgan zaruriyat, sabablari kaysilar.

2. Pedagogika fanining maqsad va vazifalarini sharhlab bering

3. Pedagogik tushunchalar, ularning mohiyati nimada.

4. Pedagogik tadqiqotning asosiy metodlarini aytib bering.

5. Pedagogikaga doir Adabiyotlar ruyxatini tuzing.

1. 
   Alex Moore. Teaching and learning: Pedagogi. Curriculum and culture. USA, 2012. Routledge
   
2. 
   Neil Selwyn Education and Technology: Key issues and Debates. Australia, 2011. Continuum.
   

3. Keith S. Taber. Modelling Learners and Learning in Science Education: Developing Representations of Concepts, Conceptual Structure and Conceptual Change to Inform Teaching and Research, UK, 2013 Springer.