Kamil insan Müəllif: Ustad Şəhid Mürtəza Mütəhhəri

Bəni adəm ə᾽zaye yek digərənd

Ke dər afərineş zeyek qohərənd

Çu ozvi be dərd avərəd ruzqar

Digər ozvhara nəmanəd qərar

To kəz mohnəte digəran bi ğəmi

Nə şayəd ke namət nəhənd adəmi.
Yə᾽ni: Adəm övladı bir-birlərinin bədən üzvləri kimidirlər; çünki yaradılışda bir incidəndirlər. Fələk bir üzvi ağrıdanda digər üzvlər də qərar tapa bilməzlər. Əgər sən başqalarının çətinlik və dərd-qəminə kədərlənmirsənsə, sənin adını insan qoymaq olmaz.

Sə᾽dinin çox yüksək qiymətləndirilmiş və həmin qiymətə doğrudan da layiq olan bu şe᾽ri Peyğəmbərin (s) bir hədisinin eynilə tərcüməsidir, amma şe᾽r bir az naqisdir və hədisin məzmununa tam uyğun gəlmir. Peyğəmbərin (s) hədisi budur: «İman əhli qarşılıqlı dostluq və mehribançılıq baxımından bir bədənin üzvü kimidirlər. Onlardan biri narahat olanda bədənin digər üzvləri qızdırma və yuxusuzluq keçirməklə ona şərik olurlar. Bədən üzvlərindən biri ağrıyanda digər üzvlər rahat yataraq «o» üzv nə qədər ağrı çəkir qoy çəksin!» deyirlər, yoxsa onun dərdinə şərik çıxırlar?! Peyğəmbər (s) buyurur ki, bədənin digər üzvləri özlərinin ağrıyan üzvlə həmdərd olmalarını iki yolla, biri qızdırma, digəri isə yuxusuzluq yolu ilə bildirirlər. Həmin vaxt digər üzvlər yatmırlar və həmişə narahat vəziyyətdə olurlar. Məsələn, bağırsaqda narahatlıq yaranır və ya ciyərdə iltihab olur, amma nə əl, nə baş, nə ürək və nə də heç bir üzv yatmır. Ümumiyyətlə bədən istirahət etmir. Bütün bu narahatçılıqların səbəbi hansısa bir üzvün ağrıması olur. Qızdırma bütün bədən üzvlərinin bir üzvdəki narahatçılığa verdiyi reaksiyadır. Peyğəmbər (s) burada bir nöqtəyə diqqət edib. O həzrət «mö᾽min bədən kimdir» deyəndə, bədənin ruh istəməsini nəzərdə tutub. Bütün üzvləri «o» etmək və sonra, onların «biz» olmaları üçün ruh lazımdır. Siz ölü bədəni doğrayaraq parça-parça etsəniz, digər üzvlər bunu hiss edərlərmi? Xeyr, çünki ruh yoxdur. Mö᾽minləri vahid şəklə salaraq birləşdirən şey ruhdur. Onlar həmin ruhda bir olduqları üçün «biz» olublar və bir-birləri ilə həmdərdlik edirlər. Həmin ruh «iman», yə᾽ni ayədə deyilən müştərək həqiqətdir. Mö᾽minlər iman sahibi olduqları üçün onların «mən»ləri «o» olub və buna görə də təbii olaraq həmdərddirlər. Amma bərabər kəlmə və həqiqətə malik olmayan insanlar belə deyillər. Peyğəmbər (s) mö᾽minləri deyib, yə᾽ni onlar bir ruhda ortaq və şərikdirlər, onlara vahid həqiqət hakimdir. Sə᾽di «Adəm övladı bir-birlərinin bədən üzvləridir» deməklə səhvə yol verib. Çünki adəm övladı ayədə deyilən vahid və müştərək kəlmə və həqiqətə malik olmayınca, heç vaxt bir-birlərinin bədən üzvü ola bilməz. Adəm övladının bir bədən üzvi kimi olmaları yalan sözdür. Amerikalılar və vyetnamlılar adəm övladıdırlar, ya yox? Bəli, onların hər ikisi adəm övladıdır, amma adəm övladının bir-birinin bədən üzvü olması yalandır. Adəm övladına bir ruh və iman hakim olanda, yə᾽ni onların «mən»ləri vahid «o»da və imanda bir-birinə qarışaraq yoxa çıxanda onlar bir-biri ilə həmdərdlik edirlər. Fələk bir üzvi ağrıdanda digər üzvlərin də qərar tutmaması da həmin vaxt olur.

Deməli, bu məktəbin kamil insan barəsinədki səhvlərindən biri onun bir dəyər, yə᾽ni «biz»dən başqa bütün dəyərləri unutmasıdır. »Biz» olmaq fikri düzdür, yə᾽ni «mən»liyi «biz» olmayan insan, kamil insan deyil. Amma təkcə «mən»liyin «biz» olması ilə insanın kamilliyə çatmasını düşünmək də səhvdir. «Biz» olmaq kamil insanın sifət cizgilərinin hamısı deyil, yalnız biridir. Onların digər səhvləri isə, «mən»ləri «biz» edən şeyin xüsusi mülkiyyət olmasını təsəvvür etmələridir. Onlar elə düşünürlər ki, xüsusi mülkiyyət aradan götürülsə, artıq bundan sonra heç kim «mən» hissinə malik olmayacaqdır.