Kamil insan Müəllif: Ustad Şəhid Mürtəza Mütəhhəri

(Taha 125-126).

Qiyamət günü məhşərə kor gətirilən bəndə e᾽tiraz edərək deyəcək: Ey Rəbbim! Nə üçün məni məhşərə kor halında gətirdin, mənim dünyada gözüm görürdü, nə üçün burada kor olmuşam? Ona xitab olunacaq ki, dünyada malik olduğun göz bura yaramır. Burada başqa göz lazımdır və sən özün həmin gözü dünyada kor edibsən, buna görə də burada korsan. Bizim dünyada nişanələrimiz var idi. Sən, həmin nişanələrlə bizi görmək əvəzinə, bizi tanıyaraq həqiqəti dərk etmək yerinə, orada onları kor etdin. Buna görə də həqiqət aləminə gəldiyin zaman, məhşərə kor gətirilirsən. Bu dünyada yalnız həqiqi görüm faydalıdır.

Mütəffifin surəsində də belə buyurur: «Xeyr, o gün Rəbbinin mərhəmətindən məhrum olacaqlar.» Allah-taala peyğəmbərə göstəriş verir ki, onlardan əl çəksin. Həmin gün onların gözlərini tor və pərdə tutacaqdır, onlar görmək üçün dünyada qəflət pərdəsini kənara çəkməli idilər. İmanın mə᾽nası budur: Ey insan, sən bura, bu dünyada gözünün o o biri dünyanı görməsi və qulağının burada oranı eşitməsi üçün gəlmisən.

Mən dəfələrlə gənclərin dini ədəbiyyat, xüsusilə «Nəhcül-bəlağə»yə diqqət yetirmələrini görəndə sevindiyimi bildirmişəm. Amma, yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, sizlər «Nəhcül-bəlağə»nin bütün cəhətlərini görməmisiniz. Orada göz və qulaqlar barəsində necə söhbət açdığına diqqət edin. «Nəhcül-bəlağə» imana əsas kimi baxır. Həzrət Əli (ə) imanın yalnız təməl və e᾽tiqadi dəyər olmasını demir. O, deyir ki, iman təməli və e᾽tiqadi dəyərə malik olmaqla yanaşı, həm də əsas dəyərə malikdir.

Əli (ə) «Nəhcül-bəlağə»də Allah əhli barəsində belə buyurur: «Onlar, Allahı çağırmaq, istiğfar edərək Onda qərq olmaqla yanaşı, batinlərində bağışlanma mehi əsir.» Yə᾽ni onlar bağışlandıqlarını hiss edir, duyurlar.

O həzrət başqa bir yerdə belə buyurur: «Bütün dövrlərdə fikir və batinlərində öz Allahları ilə söhbət edən, Onu dinləyən insanlar vardır.» Yə᾽ni Allah onların fikir və ağıllarında onlarla danışır.

Deməli, islamda Allahı, varlıq aləminin vasitələri olan mələkləri, ilahi feyz və bərəkətin bizlərə çatmasında digər vasitələr olan peyğəmbərləri və Allah övliyalarını tanımaq, bu dünyaya nə üçün gəldiyimizi və hara getdiyimizi bilmək və həmçinin istər-istəməz hamının Allaha doğru qayıdacağını (yə᾽ni mə᾽adı) dərk etmək əsasdır. Həqiqət və gerçəkliklərə iman gətirmək əsasdır və bu, əsaslı olmaqla yanaşı həm də islam ideologiyasının əqli və e᾽tiqadi təməlidir. Tam əsaslı olan iman, ideologiya üçün çox gözəl əqli və e᾽tiqadi təməl ola bilər. Buna görə də heç vaxt nə əməli imana və nə də imanı əmələ qurban verməyin. Bunların heç biri digərinə qurban verilməməlidir. Filosofların «kamil insan»ı, ümumi götürdükdə kamil deyil, naqis insandır. Naqis insandan məqsədimiz budur ki, o, kamalın bir hissəsinə malikdir. Onların əqli kamalı əsas hesab etmələri düzgün fikirdir, amma insani kamilliyin digər cəhətlərinə göz yumaraq bütün kamilliyi əqli kamillikdə axtarmaları, onların «kamil insan»larını «yarımkamil» yə᾽ni naqis edib. Filosofların «kamil insan»ı yalnız bilik heykəlidir. O, yalnız bilir. Belə ki, onların fərz etdikdləri kamil insan hər şeyi yaxşı bilən bir varlıqdır. Həmin insan şövq, hərəkət, hərarət, gözəllik və digər başqa şeylərə malik olmayan, yalnız və yalnız bilən varlıqdır. İslam baxımından bacarığı yalnız bilmək olan və elmi bütün varlığı əhatə edən, necə deyərlər «bir küncdə oturmuş dünya» olan varlıq kamil deyil, naqis, yə᾽ni yarımkamildir.

İmam Musa ibni Cə᾽fər (ə)-ın filosofların sözlərinin düz olan hissəsini təsdiqləyən, əqlin dəyəri barəsindəki rəvayətini oxumağa fürsət yoxdur. Əlbəttə bu barədə çox söz var. Bu barədə danışmaq istəsək bir iki gün vaxt lazımdır. Buna görə də, bu məktəb barəsindəki söhbətimizi burada sona çatdırırıq.