Katalitik modifikasiyalash

Takrorlash uchun savollar 
1.
Vodorod ishlab chiqarish va uni sifatiga qo’yiladigan talablarni ko’rib chiqing. 
2.
Vodorod ishlab chiqarish usullari? 
3.
Elektroliz usulida vodorod ishlab chiqarish? 
 
Tayanch so’z va iboralar
: vodorod, elektrolizyor, gazgolder, produvka, 
konversiyalash, anod, katod, zaryad 
 
 
vodorod 
produvka 
vodorod 
сув 
сув 

---

248 
20§. Yog’larni gidrogenlash texnologiyasi. Gidrogenlangan turli yog’larni 
olishning o’ziga xosligi 
 
Gidrogenlash usullari. 
Qo’llaniladigan katalizatorning turiga qarab 
gidrogenlash usullari. Ikki guruhga bo’linadi: 
Katalizator turlari.
Yog’da suspenziyalangan kukunsimon katalizator bilan; 
Gidrogenlash apparatida to’r, sharik, qirindi, bo’lakcha va boshqa ko’rinishdagi 
qo’zg’almas qilib joylashtirilgan turg’un katalizatorlar bilan. 
Hozirgi davrda sanoatda yog’larni gidrogenlashda ko’proq birinchi usul 
qo’llaniladi. Korxonalarda kukun katalizator yordamida gidrogenlash jarayonini 
zavod sharoitida zarur tezlikda olib borish uchun, yog’dagi katalizator 
zarrachalarining bir tekis taqsimlanishi, vodorod uzluksiz, jadal, yetarli miqdorda 
berilishi va uni katalizator yuzasiga yetib borishini ta’minlash zarur. 
Birinchi masala yog’ni aralashtirish bilan hal qilinadi. Ikkinchi masalani hal 
qilishning bir necha yo’li bor. Bu yo’llarning xususiyatlariga qarab, 
gidrogenlashning bir necha xil usullari bor.
Amaliyotda Norman tavsiyasi bilan qo’llaniladigan usulining mohiyati 
shundan iboratki, vodorodni yog’da bir tekis mayda pufakchalarga bo’linishi uchun 
katalizatorning yog’dagi suspenziyasi orqali uzluksiz ravishda vodorod yig’iladi. 
Vodorod parchalari qancha kichik bo’lsa, uning solishtirma yuzasi shuncha katta 
bo’ladi va vodorodning yog’dagi konsentrasiyasi bir xil bo’ladi. Vodorod yog’ga 
yutilish me’yoridan bir necha marta ko’p miqdorda beriladi. 
Gidrogenlash apparatidan vodorodning ortiqcha miqdori uzluksiz holda 
chiqarib yuboriladi. 
Ikkinchi usul. Bu Vilbushevich tomonidan ishlab chiqilgan. Vodorod bilan 
to’ldirilgan apparatga yog’ning katalizatordagi suspenziyasi mayda tomchi holida 
beriladi. Bunda yog’ tomchilarini diametri kichik, lekin yuzasining kattaligi uchun 
vodorodning yog’da erishi yaxshi ketadi. Apparatga uzluksiz ravishda ko’p 
miqdorda vodorod beriladi, uning ortiqcha miqdori chiqarib yuboriladi. Yuqorida 

---

249 
qayd etilgan har ikki xil usulini ham vodorodning bosimini unchalik oshirmasdan, 
hamda apparatda bosimni oshirgan holatda o’tkazish mumkin.
Uchinchi 
usulda 
gidrogenlash 
apparatiga 
vodorodni 
yog’ning 
singdiruvchanlik miqdoriga muvofiq beriladi, shuning uchun, gidrogenlash jarayoni 
davomida vodorodni apparatdan chiqarib yuborishga to’g’ri kelmaydi. Katalizator 
bo’lakchalarini bir tekisda vodorod bilan ta’minlash uchun gidrogenlash jarayonini 
yuqori (ya’ni bir necha o’n atm.) bosim ostida olib boriladi. Yog’ning vodorod bilan 
yaxshi kontakt qilishi gidrogenlash apparatlariga maxsus yog’ dispergatorlari 
o’rnatiladi. Bu usulda, gidrogenlashda, toza vodoroddan foydalanish kerak, ya’ni 
elektrolitik vodoroddan. Aks holda avtoklavda begona gazlar hosil bo’lib, 
gidrogenlash tezligini pasaytiradi. 
Konditer yog’i ishlab chiqarishda foydalaniladigan salomas ishlab chiqarish 
konditer yog’i qaysi maqsadda ishlatilishiga salomasdan ishlab chiqariladi. 
Shokalad mahsulotlari konfet ishlab chiqarishda ishlatiladigan konditer yog’i ishlab 
chiqarishda ishlatiladigan salomasning qattiqligi Kaminskiy apparatida 15
0
S 
haroratda 550 g/sm bo’lishi kerak.
Asosiy tarkibi palma yadro yog’idan iborat bo’lgan qattiq konditer yog’ini 
ishlab chiqarishda pereeterifikasiyalashdan oldin salomasning erish harorati 45
0
S 
dan yuqori bo’lmagan, qattiqligi esa Kaminskiy apparatida 20
0
S 800 g/sm dan kam 
bo’lmasligi kerak. Shunday salomasdan konditer yog’i ishlab chiqarilganda jarayon 
maxsus texnologiya bo’yicha olib boriladi. Konditer yog’i olishda ishlatiladigan 
salomas davriy usulda ishlab chiqariladi. 
Ishqorsiz rafinatsiya qilingan yuqori kislotali kungaboqar yog’idan texnik 
salomas ishlab chiqarish. Ishqoriy rafinatsiya qilinmagan yuqori kislotali 
kungaboqar yog’ini gidrogenlashdan oldin tarkibidagi fosfatidlardan uning uglevod 
bilan hosil bo’lgan birikmalaridan qisman parchalangan fosfatidlardan, temir 
kationlari va ishqoriy yer metalidan yuqori darajada tozalash jarayoni quyidagi 
bosqichlarda olib boriladi: 
bug’ yordamida yoki sanoatda qo’llaniladigan boshqa usullar bilan 
gidratasiya qilish; 

---

250 
Gidratlanmaydigan fosfatidlarni yog’dan maksimal darajada ajratib olish 
uchun fosfor kislotasi bilan ishlov berish bilan; 
Bu jarayon davriy usulda quyidagi tartibda olib boriladi. Quritilgan, 
gidratasiya qilingan harorati 55-65 
0
C bo’lgan kungaboqar yog’i aralashtiriladi. 
So’ngra 1 t yog’ga 1-1,5 kg hisobida 70-73% li fosfor kislotasi bilan ishlov beriladi.
Qisman gidrogenlash kungaboqar yog’ini ishlab chiqarish.
Ommaviy oziq-ovqat mahsulotlari (qovurilgan kartoshka, jo’xori, kriker, 
pirojka va ponchiklar va h.) ni tayyorlashda ishlatiladigan suyuq yog’ tarkibidagi tez 
oksidlanadigan linol kislotasi kam bo’lishi yog’ning tez oksidlanishini oldini oladi, 
hamda tayyor mahsulotning yaxshi saqlanishini ta’minlaydi. Qisman 
gidrogenlangan kungaboqar yog’ining yod soni 100 ga teng, erish harorati 18-23
0
S, 
tarkibida linol kislotasi miqdori 25% dan iborat bo’ladi. 
Yuqorida qayd etilgan yog’ni olish davriy usulda olib boriladi. Gidrogenlash 
jarayonida harorat 200-205 
0
C, yangi va ishlatilgan katalizatorlar nisbati 1:3 ga teng 
bo’ladi. 
Qizilgurdagi nikel katalizatorini gidrogenlanadigan yog’dagi miqdori 0,05-
0,07% ni tashkil qiladi. Yog’ning harorati 190 
0
C ga teng bo’lganda avtoklavga 
katalizator solinadi. Harorat 130 
0
C dan yuqori bo’lmaganda katalizator qisman 
gidrogenlangan yog’dan filtrlab ajratib olinadi. So’ngra yog’ to’liq texnologik sikl 
bo’yicha ishqoriy rafinatsiya, yuvish, oqlash, dezodorasiyalash, filtrlash 
rafinatsiyaga yuboriladi yoki ishqorsiz rafinatsiya olib boriladi.