Kayseri, abdülmuhsiN 5 kayseri etnografya müzesi 5

KELAİ

Ebü'r-Rebî' Süleyman b. Mûsâ b. Salim el-Kelâî(ö. 634/1237)Endülüslü hadis âlimi ve edip.

1 Ramazan 565'te (19 Mayıs 1170) En­dülüs'te Mürsiye (Muma) yakınlarında doğdu. Humusta yaşayan Kelâ' kabilesin­den olup İbn Salim ve İbnü'l-Müdellis la-kaplarıyla, ayrıca Himyerî, Belensî ve En-delüsî nisbeleriyle anılır. İki yaşında iken ailesiyle birlikte Belensiye'ye (Valencia) git­ti ve orada hadis tahsiline başladı. Hadis Öğrenimini ilerletmek için Mürsiye, Şâtı-be (Javits), İşbîliye (Sevilla). Gırnata (Grana­da), Mâlika, Dâniye (Denia), Sebte (Ceuta) ve İskenderiye'ye seyahat ederek İbn Hubeyş. Ebû Abdullah İbn Zerkün. İbn Rüşd, Ebû Muhammed İbnü'l-Feres, Ebû Bekir İbn Ebû Cemre gibi âlimlerden faydalan­dıktan sonra Belensiye'ye döndü. İbnü'l-Harrât gibi tanınmış kişilerden icazet al­dı. Hadis ilimlerinde, özellikle cerh ve tadîl ayrıca hadis ricâlindeki bilgisiyle tanın­dı. Edebiyat ve belagattaki derinliği, mü­kemmel nazmı, kusursuz hitabeti, ayrıca hatasız ve düzgün yazısıyla dikkat çekti. Bir süre Belensiye Camii hatipliğinde bu­lundu ve bu şehirde kadılık yaptı. Başta İbnü'l-Ebbâr, Tunus kadısı Ahmed b. Mu­hammed İbnü'l-Gammâz olmak üzere birçok talebe ondan faydalandı. İbnü'l-Ebbâr'ı et-Tekmile'yi yazmaya teşvik et­ti. Münzirî de kendisinden mektupla ica­zet aldı. İbn Müsdî, Endülüs'teki hadis hafızlarının sonuncusu dediği Kelâî'den söz ederken asalet ve fazilet bakımından onun bir benzerini görmediğini, aklî ve naklî ilimlerle nesir ve nazımda otorite, Kur'an ilimleriyle edebiyat sahasında eş­siz olduğunu söyler. Güzel hitabeti sebe­biyle meliklerin ona değer verdikleri, bu­lundukları meclislerde meramlarını onun vasıtasıyla ifade ettikleri belirtilmekte­dir. İlmî ve edebî kişiliği yanında cesareti ve talebelerin ihtiyaçlarıyla ilgilenmesiy-le de tanınan Kelâî, düşmana karşı çar­pışırken 20 Zilhicce 634'te (14 Ağustos 1237) Belensiye yakınlarındaki Enîşe'de (el-Puig) şehid oldu. İbnü'l-Ebbâr hocası­nın ölümü üzerine 100 beyitten fazla bir mersiye kaleme almış, Nübâhî bu mersi­yenin elli altı beytini iktibas etmiştir.⁶⁴⁰

Eserleri.

1. el-îktifâ' fî(bima tedamme-nehû min) meğözî Resûlillâh ve'ş-şe-lâşeti'l-hulefâ'. Hz. Peygamber'in haya­tını, şemailini, hasâisini, gazvelerini ve ilk üç halife devrinde yapılan İslâm fetihleri­ni anlatmaktadır. Kelâî eserini yazarken Asr-ı saadet için büyük ölçüde İbn İshak'ın es-Sîre'sı ile Mûsâ b. Ukbe'nin el-Meğâ-zf sinin planını esas kabul etmekle bera­ber bu eserlerdeki sened, lügat ve nesep bilgilerini almamış, Vâkıdî'nin eî-Metfaş, Zübeyr b. Bekkâr'ın Ensâbü Kureyş, İbn Ebû Hayseme'nin et-Târîhu'I-kebîr ve Süheylî'nin er-jRavzü'i-ünü/'ünden isti­fade etmiş, ilk üç halife dönemi için de hocası İbn Hubeyş'in Kitâbü'l-Gazavât'ı ile benzeri eserlerden faydalanmıştır. Bennânî kitabı Me'âni'1-vefâ3 bi-me'â-ni'1-İktifâ adıyla beş veya altı cilt halin­de şerhetmiştir.⁶⁴¹ el-İktifâ'm bir kısmını Henri Mas-se oldukça hatalı şekilde (Cezayir 1931), Mustafa Abdülvâhid ⁶⁴² ve Muhammed Kemâleddin İzzed-dinAliise tama­mını yayımlamışlardır. Ayrıca Ahmed Gu-neym eserin ridde olaylarına dair bölümü­nü dört nüshaya dayanarake/-Hiidfetö'r-râşide ve'l-butûlelü'3-hâlide fîhurû-bi'r-ridde adıyla neşretmiş ⁶⁴³ eserin bir bölümü üzerinde Cemâ-leddin Muhammed Sâdık el-Kâdî Fütû-hu'ş-Şâm min Kitâbi'I-İktifâ bimâ te-dammenehû min meğâzîResûlilîâh ve meğözi'ş-selâşeti'l-huîeîâ3 ismiyle bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır. ⁶⁴⁴

2. el-Mü-selseîât mine'1-ehadîs ve'1-âşâr (ue'l-inşâdât). Kitabı müellifin kendi nüshasın­dan talebesi Ebû Ca'fer Ahmed b. Ömer b. İbrahim et-Tücîbî istinsah etmiş Kelâî, eserin rivayet hakkını ona verdiğine dair bu nüshaya kendi el yazısı ile not düşmüş, Ziriklî, Kelâî'nin bu notu­nun filmini eserine almıştır.⁶⁴⁵ Kitapta otuz beş müselsel hadis, sâlih kişilerin hallerine dair dokuz rivayet bulunmakta ve yine Kelâî'nin derlediği Endülüslü şairlerin yirmi sekiz şiiri yer almaktadır. ⁶⁴⁶

3. Cühdü'n-naşîh vehaz-zü'l-menîh min müsâceleti (mu'âraza-tiyi-Mdarn fî hutbeti'l-faşîh. Eserin Tu­nus Ahmediyye Kütüphanesi ile Dârü'l-kütübi'l-Mısriyye'de birer nüshası bulun­duğu kaydedilmektedir. ⁶⁴⁷

4. Meydânü 's-söbikin ve hilyetü'ş-şâdikine'l-muşaddikin fî zik-ri'ş-şahâbeti'l-ekremm ve men cadâ-hüm bidmki'l-'ahdi'l-ke-rîm min ekâbiri't-tâbfîn. İbn Abdülber en-Nemerî'nin el-İsficâb'ını ikmal etmek üzere kaleme alındığı, fakat tamamlana­madığı, Ahmed b. Muhammed el-Eş'arî'-nin (ö- 690/1291 den sonra) îkmâiü Meydâni's-sâbikîn adlı çalışmasıyla tamam­landığı belirtilmektedir.

5. Mişbâhu'z-zulem min hadîsi Resûliîlâh şallallâ-hu 'aleyhi ve sellem. Kuzâî'nin Şihâ-bü'î-ahbâr'ı tarzında bir çalışma olduğu zikredilmektedir.

6. el-ftâm bi-ahbân'l-Buhâri'1-imâm.⁶⁴⁸ Dört cüz hac­minde olduğu kaydedilmektedir.

Hadis, siyer ve edebiyat sahalarında yirmi dört kadar eser verdiği belirtilen Kelâî'nin diğer çalışmaları arasında el-Er-bacûne hadisen ''an erbdîne şeyhan îi-erbacîne mine'ş-şahâbeti fi erbacîne macnâ (bir cüz hacminde), Bernâmecü merviyyâtih, Dîvânü resilih, Dîvânü şfrih, Hilyetü'l-emâlî fi'I-muvâfakât mine'I-'av âlî (dört cüz), el-Mıfcem iî-men vâfekat künyetühû künyete zev-cihî mine'ş-şahâbe, es-Sübâ'iyyâtü'l-muharrece min e hadîsi Ebî'Alî eş-Şadeiî (üç cüz) zikredilebilir.

Bibliyografya :

Münzİrî, el-Tekmile, III, 461-462; Zehebî. A'lâmü'n-nübetâ\ XXIII, 134-139; a.mlf.. Tarî-hu'l-islâm: Sene 631-640, s. 173-176; Safedî, el-Vâft, XV, 432-436; Nübâhî, Târîhu kudâti't-Endelüs (nşr. Meryem Kasım Tavîi], Beyrut 1415/ 1995, s. 152-157; İbn Feriıûn, ed-Dîbâcü'l-müzheb, 1, 385-388; Himyerî, er-Rauzü'l-mi'-târ, s. 41-42; Mahlûf, Şeceretü'n-nûr, I, 180; Kettânî, er-Rİsâletü'l-müstetrafe fözbek], s. 126. 362, 407-408; Brockelmann. GAİ.,1, 458; SuppL. I, 634; Ziriklî. ei-A'lam (Fethuİlah), III, 136; Abdiilhâdî Ahmed el-Hüseyİn. Mezâhirü'n-nehdaü'l-hadîşiyye fî 'ahdi Ya'kübe'i-Manşû-ri7-Muuahh/dr,Tıtvân 1403/1983, II. 123-130; Cezzâr, Medâhilü'l-mü'emfîn, III, 1374-1375; Ch. Pellat. "al-Kalâ'i", EI(Ft.), IV, 489. M. Yasak Kandemir