Kirish I. Bob. Pedagogik faoliyat jarayonida noananaviy ta'lim usullaridan foydalanishning ahamiyati va o'rni

2. O'qituvchi muntazam o'zgarib, o'sib borayotgan inson bilan ishlaydi.
Unga nisbatan qolipga solingan, stereotip hatti–harakatlarni qo'llab bo'lmaydi. Bu juda murakkab jarayon bo'lib, o'qituvchidan doimiy izlanishni talab etadi.

3. O'quvchiga faqat pedagoglargina emas, balki uni o'rab turgan muhit ham turli yo'nalishlarda bevosita ta'sir ko'rsatadi. SHuning uchun pedagogik faoliyat shu ta'sirlarni korrektsiyalashni, ya'ni tarbiyalash, qayta tarbiyalash hamda shahsning o'z–o'zini tarbiyalashini tashkil etishni ham ko'zda tutadi. Uuman zamonaviy pedagogika hamkorlik pedagogikasi bo'lib, u maktabdagi munosabatlarni erkinlashtirishga yo'naltirilgan va o'quvchini faollashtirishga, uni pedagogik jarayonning teng huquqli ishtirokchisiga aylantirishga harakat qiladi.

Sub’ekt – bu tarbiyalanuvchiga ta'sir etuvchilar, ya'ni pedagog, ota–onalar, jamoa. O'quvchiga ta'sir o'tkazuvchi asosiy vosita bu o'qituvchi, uning bilimi va qobiliyati. Agar o'quvchilar o'qituvchi shahsini tushunmasa, uning bilimi va hulq– atvoriga nisbatan tanqidiy munosabatda bo'lishsa, uning hatti–harakatlariga qarshilik ko'rsatadilar. Haqiqiy tarbiyachi o'quvchi shahsiga ijobiy ahloqiy ta'sir ko'rsatadi. Bu esa o'qituvchidan o'zini ahloqiy jihatdan muntazam takomillashtirib borishni talab etadi. Tarbiyaning asosiy vositalari – faoliyatining turli ko'rinishlari bo'lib, o'quvchilar unda bevosita ishtirok etadilar. Bular: mehnat, muloqot, o'qish, o'yin. Masalan, taniqli pedagog A.S.Makorenko tarbiya tizimi markazida ijtimoiy mehnat turgan. Buyuk mutasavvuf olim Bahovuddin Naqshband tarbiya tizimi markazida ham mehnat, hunar turgan. U kishi qo'lidan hech ish kelmaydigan, biror hunari bo'lmagan kishini o'z maktabiga qabul qilmaganlar. Ba'zi pedagoglar ijodiy ish orqali o'quv tarbiya ishlarini tashkil etadilar.
Alalhusus, biz pedagogik faoliyatni pedagogik mahoratning doyasi sifatida birma – bir tahlil qilib chiqdik. Haqiqiy o'qituvchi maqsadni aniq belgilab, sub'ektni faollashtirib, vositalarni tanlab turib pedagogik faoliyatning bu komponentlarini boshqara olish lozimligini chuqur anglaydi. Aynan shu o'rinda biz pedagogik mahoratning mohiyatini anglay boshlaymiz. U bizning nazarimizda muntazam shakllantirib, takomillashtirib borilishi lozim bo'lgan butun bir tizim sifatida namoyon bo'ladi.
Pedagogik faoliyat mustaqil ijtimoiy hodisa bo'lib, ta'limga ega, ammo undan farq qiladi. Sovet o'qituvchisining ta'rifiga ko'ra I.F. Kozlov, pedagogik faoliyat "... kattalar, keksa avlodlar (bolalar emas) - ota-onalar, o'qituvchilar, maktablar va boshqa ta'lim muassasalarining bolalarni tarbiyalash jarayonini amalga oshirish va boshqarishga qaratilgan ongli maqsadli faoliyati". Pedagogik faoliyat - bu jamiyatning yetuk a'zosini tayyorlash maqsadida kattalarning ob'ektiv tabiiy ijtimoiy-tarixiy tarbiya jarayoniga ongli ravishda aralashuvi, bolalarning kattalar bo'lib rivojlanishi.
Pedagogik faoliyat ongli tarbiyaviy tajriba, pedagogik nazariya va maxsus muassasalar tizimi bilan qurollangan holda, ta’limning ob’ektiv jarayoniga ongli ravishda aralashadi, uni tashkil qiladi, bolalarni hayotga tayyorlashni tezlashtiradi va takomillashtiradi. Inson tarbiyasi doimo, ijtimoiy taraqqiyotning istalgan bosqichida butun jamiyat, ijtimoiy munosabatlarning butun tizimi va ijtimoiy ong shakllari tomonidan amalga oshiriladi. U ijtimoiy qarama-qarshiliklar yig'indisini o'ziga singdiradi va aks ettiradi. Pedagogik faoliyat ijtimoiy funktsiya sifatida ta'limning ob'ektiv jarayonining chuqurligida yuzaga keladi va o'qituvchilar, maxsus tayyorlangan va o'qitilgan odamlar tomonidan amalga oshiriladi. Aksincha, ta'lim jarayonida ishtirok etuvchi ko'plab kattalar bolalar bilan munosabatlarining ulkan tarbiyaviy ahamiyatini anglamaydilar, pedagogik maqsadlarga zid harakat qiladilar va harakat qiladilar.
Pedagogik faoliyat doimo o'ziga xos tarixiy xarakter. Ta'lim va pedagogik faoliyat bir va qarama-qarshidir. Ta'lim ob'ektiv tabiiy tarixiy jarayondir. Pedagogik faoliyat bu jarayonning sub’ektiv in’ikosi sifatida ta’lim-tarbiya chuqurlarida vujudga keladi va ta’lim amaliyoti asosida rivojlanadi. Pedagogik faoliyat hayot talablaridan, ob'ektiv ta'lim jarayonidan orqada qolishi, ilg'or ijtimoiy tendentsiyalarga zid kelishi mumkin. Ilmiy pedagogik nazariya ta’lim qonuniyatlarini, turmush sharoitining tarbiyaviy ta’sirini va ularning talablarini o‘rganadi. Shunday qilib, u pedagogik faoliyatni ishonchli bilimlar bilan qurollantiradi, chuqur ongli, samarali, yuzaga keladigan qarama-qarshiliklarni hal qilishga qodir bo'lishga yordam beradi.
Umumiy va har xil, bitta va maxsus ta'lim va pedagogik faoliyatda chunki ijtimoiy hodisalar quyidagi umumlashmalarda ifodalanadi.

1. Ta'lim ijtimoiy hodisa sifatida insoniyat jamiyati bilan bir vaqtda, ongli pedagogik faoliyatdan oldin paydo bo'lgan. U, ob'ektiv jarayon sifatida, bolalar va kattalar o'rtasidagi hayot munosabatlari jarayonida professional tayyorgarlik ko'rgan mutaxassislarsiz amalga oshirilishi mumkin. Pedagogik faoliyat ob'ektiv jarayonlarning sub'ektiv in'ikosi sifatida, yosh avlodni shakllantirishga ongli aralashish sifatida tarbiyaviy munosabatlarning tubida tug'ildi.

2. Ta'lim - pedagogik faoliyatga qaraganda ob'ektiv hodisa va kengroq kategoriyadir. Pedagogik faoliyatni vujudga keltiruvchi va u bilan uzviy birlikda bo'lgan holda, tarbiya bolalarni rivojlanayotgan va o'zgaruvchan hayot talablaridan maqsadli tayyorlashdan orqada qolishi tufayli u bilan qarama-qarshilik va nomuvofiqliklarga olib kelishi mumkin.
3. Jamiyatdagi ta’limning maqsadi – kishilarning hayotiy ehtiyojlarini qondirishdir. Pedagogik faoliyat bolaning butun hayotini pedagogik ta'sir bilan qamrab olish, ma'lum mi- shakllantirish maqsadini ko'zlaydi. dunyoqarash, ehtiyojlar, xulq-atvor shakllari, shaxsiy fazilatlar.
4. Ta’lim ishlab chiqaruvchi kuchlarni tayyorlash ijtimoiy funksiyasiga ega. Pedagogik faoliyat bunday tayyorgarlik bilan bir qatorda shaxsning ma'lum bir turini shakllantirish va individuallikni rivojlantirish vazifasini qo'yadi.
5. Ta'limda bolalarga ta'sir qilish vositalari ijtimoiy munosabatlarning yig'indisi va bolalarning faol tashabbusi bo'lib, bu shaxsning shakllanishi natijalarining ma'lum bir stixiyali, oldindan aytib bo'lmaydiganligiga olib keladi. Pedagogik faoliyat ongli ravishda stixiyalilikni yengish, uyushqoqlik, rejalashtirilgan maqsadlarga erishish uchun bolalarning mazmuni va faoliyatini diqqat bilan tanlashga intiladi.
6. Ta’limda hamma ishtirok etadi: kattalar va bolalar, narsa va hodisalar, tabiat va atrof-muhit. Pedagogik faoliyat ijtimoiy ideallarni amalga oshirishga, tabiat, atrof-muhit va jamoatchilik ta'sirini tashkil etishga chaqirilgan maxsus tayyorlangan mutaxassislar, o'qituvchilar tomonidan ifodalanadi.

7. Ijtimoiy munosabatlarning takomillashuvi va ijtimoiy muhitning tashkil etilishi bilan ta’lim va pedagogik faoliyatning yaqinlashishi kuzatiladi. Pedagogik faoliyatning ongli ishtirokchilari doirasi kengayib bormoqda, ular orasida ijtimoiy pedagoglar, ishlab chiqarish murabbiylari, pedagogik ma'lumotga ega ota-onalar, jamoatchilik vakillari va bolalarning o'zlari bor.

Demak, pedagogik faoliyat ta’lim jarayonining uzviy, ongli va maqsadli qismi sifatida jamiyatning eng muhim vazifalaridan biridir. O'ylab ko'ring uning tuzilishini tashkil etuvchi asosiy komponentlar.
Asosiy, birinchi pedagogik faoliyatning tarkibiy qismi - o'qituvchining ehtiyojlar, ijtimoiy rivojlanish tendentsiyalari va shaxsga qo'yiladigan asosiy talablar haqidagi bilimidir. Bu komponent pedagogik faoliyatning tabiati va mazmunini, shaxsni shakllantirishning maqsad va vazifalarini belgilaydi.
Ikkinchi uning tarkibiy qismi - ishlab chiqarish, madaniyat, ijtimoiy munosabatlar sohasida insoniyat tomonidan to'plangan turli xil ilmiy bilimlar, ko'nikmalar, tajribalar asoslari, umumlashtirilgan shaklda yosh avlodlarga o'tkaziladi. Ana shu asoslarni puxta egallash natijasida insonda hayotga ongli munosabat – dunyoqarash shakllanadi.
Uchinchi komponent - aslida pedagogik bilim, ta'lim tajribasi, mahorat, sezgi. Bolalarga samarali ta'sir o'tkazish, ular bilan ta'lim o'zaro munosabatlariga kirishish, ularning tashabbusini rag'batlantirish uchun bilim, ko'nikma va ko'nikmalarni o'zlashtirish, odamlar va dunyo hodisalariga munosabatni shakllantirish qonuniyatlarini chuqur bilish kerak. joy oladi. O'qituvchi bu bilimlarni amalda qo'llashni o'rganishi, ularni mohirona qo'llash tajribasini, mahoratini, san'atini egallashi kerak. Pedagogik amaliyot ko'pincha shoshilinch pedagogik javob berish uchun mavjud vaziyatni baholashni talab qiladi. O'qituvchi tajriba va yuqori shaxsiy fazilatlar qotishmasi bo'lgan sezgi yordamiga keladi. Ta'lim tajribasida pedagogik fazilatlar arsenalidan hozirgi zamon talablariga to'liq mos keladiganini tanlash qobiliyati shakllanadi.
Nihoyat, to'rtinchi pedagogik faoliyatning tarkibiy qismi uning tashuvchisining eng yuqori siyosiy, axloqiy, estetik madaniyatidir. Bunday madaniyat bo'lmasa, pedagogik amaliyotdagi barcha boshqa komponentlar falaj va samarasiz bo'lib chiqadi. Ushbu umumiy funktsiya bir qator aniqroq funktsiyalarni o'z ichiga oladi. Bularga: a) bilim, ko`nikma va malakalarni uzatish, shu asosda dunyoqarashni shakllantirish; b) ularning intellektual kuch va qobiliyatlarini, hissiy-irodaviy va samarali-amaliy sohalarini rivojlantirish; v) ma'rifatli shaxslar tomonidan jamiyatdagi axloqiy tamoyillar va xulq-atvor ko'nikmalarini ongli ravishda o'zlashtirishni ta'minlash; d) voqelikka estetik munosabatni shakllantirish; e) bolalar salomatligini mustahkamlash, ularning jismoniy kuchi va qobiliyatlarini rivojlantirish. Bu funktsiyalarning barchasi bir-biri bilan chambarchas bog'liq. Bolaga bilim, ko'nikma va qobiliyatlarni o'tkazish, uning rang-barang va rang-barang faoliyatini tashkil etish tabiiy ravishda uning muhim kuchlari, ehtiyojlari, qobiliyatlari va iste'dodlarini rivojlantirishni taqozo etadi.
Pedagogik faoliyatning ta'lim jarayonida samaradorligi teskari aloqani yo'lga qo'yishni, jarayon va uning natijalari to'g'risida ma'lumotlarni tashkiliy ravishda olishni talab qiladi. Pedagogik diagnostika o'qituvchiga o'rganishga, o'quvchilarning shaxsiy fazilatlarini shakllantirishga nima va qanday ta'sir qilishini bilish imkonini beradi. Bu pedagogik ta'sir natijalarining ta'lim maqsadlariga muvofiqligini tekshirish va ta'lim jarayonining mazmuni va uslubiga zarur qo'shimchalar, tuzatishlar, tuzatishlar kiritish imkonini beradi.
Pedagogik faoliyat ijtimoiy hodisa sifatida dialektik, qarama-qarshiliklarda amalga oshiriladi. Aynan qarama-qarshiliklar uning rivojlanishiga, ilg‘or va innovatsion tajribalarning paydo bo‘lishiga, pedagogik fikrni rag‘batlantirishga turtki bo‘lgan harakatlantiruvchi kuchdir. Bu qarama-qarshiliklar pedagogik faoliyatning asosiy funktsiyalari mazmunining harakatchanligi, o'zgaruvchanligi bilan bog'liq. Ijtimoiy hayotning rivojlanishi, yangi bilimlarning to'planishi, ishlab chiqarish jarayonlarining takomillashishi, ijtimoiy taraqqiyot - bularning barchasi pedagogik funktsiyalarning mazmunini o'zgartirishni talab qiladi.
Pedagogik faoliyatda taniqli an'anaviy konservatizm mavjud. Bu bolaning tabiatining o'ziga xos xususiyatlari, ta'lim ishining mazmuni, shakllari va usullarining barqarorligi va barqarorligi zarurati bilan bog'liq. O'qituvchi faoliyatining kasbiy-psixologik xususiyatlari ham muhim rol o'ynaydi, ular ongda pedagogik shtamplar va naqshlarning paydo bo'lishi va mustahkamlanishidan iborat. Natijada, bir tomondan, ta’lim va tarbiyaning eskirgan mazmuni, pedagogik faoliyat usullari va shakllari, ikkinchi tomondan, jamiyatning yangi talablari o‘rtasida ziddiyat yuzaga keladi. Uning qarori jamiyatimiz hayotining barcha jabhalarini tahlil qilish, shaxsga qo‘yiladigan yangi talablarni hamda ta’lim mazmuni va o‘quv jarayonini qayta ko‘rib chiqish, shakllarni takomillashtirish uchun zarur bo‘lgan pedagogika fanining ma’lumotlarini aniqlash asosida amalga oshiriladi. va pedagogik faoliyat usullari. -
Pedagogik faoliyat "ijtimoiy hodisa sifatida ijtimoiy hayotning boshqa hodisalari bilan murakkab bog'liqlik va munosabatlar tizimida mavjud. U iqtisodiy asos bilan chambarchas bog'liqdir. Pedagogik faoliyat mohiyatan ishlab chiqarish munosabatlarining uzviy qismi bo'lib, jamiyat ehtiyojlarini qondirish uchun tashkil etilgan. iqtisodiyot, ishlab chiqarish, ishlab chiqaruvchi kuchlarni tayyorlash, ijtimoiy davlat ehtiyojlari.U jamiyat hisobidan ta’minlanadi, uning ijtimoiy buyurtmasini bajaradi, uning mulkini muhofaza qilish va ko‘paytirishni, yosh avlodning mehnat va umumiy madaniy tayyorgarligini ta’minlashga qaratilgan.Pedagogik. faoliyat, shuningdek, bolada inson shaxsini rivojlantirish muammolarini hal qilishga qaratilgan.
Pedagogik faoliyat ijtimoiy hodisa sifatida kam uchraydi. mafkuraviy ustqurma bilan uzviy bog‘langan. Uning vazifasi bolalarning individual ongini insonparvar, demokratik ijtimoiy ong talablari ruhida shakllantirish, bolalarni ijtimoiy hayot madaniyatiga jalb qilishdir.
Pedagogik faoliyat til bilan uzviy bogliqdir. Til pedagogik faoliyatning asosiy vositasi bo'lib, uning yordami bilan pedagogik o'zaro ta'sir, ta'sir va bolalarning butun hayotini tashkil etish amalga oshiriladi. Pedagogik faoliyat jamoat-davlat funktsiyasi sifatida butun jamiyatning pedagogik sa'y-harakatlari: jamoatchilik, mehnat jamoalari, oilalar, barcha pedagogik muassasalarning pedagogik faoliyatining tashkilotchisi sifatida ishlaydi.

Psixolog L.M.Mitinaning ta'kidlashicha, "pedagogik faoliyat o'qituvchining yosh avlodni rivojlantirish va tarbiyalash muammolarini hal qilishga qaratilgan kasbiy faoliyatini o'z ichiga oladi".

Pedagogik faoliyat - bu kasbiy faoliyat turi bo'lib, uning mazmuni o'quvchilarni o'qitish, tarbiyalash, o'qitish, rivojlantirish (turli yoshdagi bolalar, maktablar, texnikumlar, kasb-hunar maktablari, oliy o'quv yurtlari, malaka oshirish muassasalari, qo'shimcha ta'lim muassasalari o'quvchilari). ta'lim va boshqalar).