Kitabın adı: Axirət azuqəsi Müəllif: Doktor Misbah Yəzdi

ON ÜÇÜNCÜ DƏRS

DÜNYANIN KİÇİKLİYİ VƏ AXİRƏTƏ DİQQƏTİN ƏHƏMİYYƏTİ

1. Bacarıqlı və bacarıqsız insanın baxış və rəftarı arasındakı fərq;

2. Əmanətə vəfa və ruhi və qəlbi hazırlıq;

a) Əmanətdə vəfanın rolu;

b) İbadətdə ruhi və qəlbi hazırlığın rolu;

3. Allahın nəzərində dünyanın dəyərsizliyi.

BACARIQLI VƏ BACARIQSIZ İNSANIN BAXIŞ VƏ RƏFTARI ARASINDAKI FƏRQ

Əvvəldə qeyd etdik ki, əgər insan günah edib sonra da etdiyi günaha görə nigaran olub dünya və axirəti üçün qorxu hissi keçirərsə, Allah onu bu nigarançılıq və iztirabına görə bağışlayacaqdır. Mümkündür, bəziləri səhvən belə güman etsinlər ki, əgər belə olarsa, onda hər kəs günah edib sonra da tövbə edər və bağışlanar. Bunun özü insanların daha çox günaha batması və əyri yola düşməsinə səbəb olar. Çünki günahkar şəxs hər etdiyi günahdan sonra Allahın onu bağışlayacağına ümid bəsləyər.

Bu cür səhv gümanın aradan qaldırılması üçün Peyğəmbər (s) buyurur: «Zəkalı və bacarıqlı insan o kəsdir ki, həmişə öz ömründən necə səmərəli istifadə etmək və saleh işlər görmək barədə düşünür. Nəfsani istəklərini ayaqları altına atır, qəflətə düçar olmamaq üçün heç vaxt ürəyinin və meylinin istəklərinə uymur.

Rəsuləllah (s) nəsihətinin davamında buyurur:

«Ey Əbuzər! Zirək və bacarıqlı adam o kəsdir ki, öz nəfsini ədəbləndirə bilsin və ölümdən sonrakı həyatı üçün səy etsin. Bacarıqsız adam o kəsdir ki, öz nəfsani istəklərinə boyun əyir və bu halda da, Allahdan öz arzularını diləyir».

İnsan əql və nəfsə sahib olan bir mövcuddur. Hərdən əql nəfsə qələbə çalır, hərdən də nəfs əqli üstələyir. Bu bölümdə hər iki hal təsvir olunmuşdur:

Hərdən nəfs zəifləyib sönür və öz istəklərini əqlə qəbul etdirə bilmir. Bu, nəfsin tərbiyəsi yolunda qədəm götürüb, daim ölümdən sonrakı həyat barəsində düşünən zəkalı insan haqqındadır. Bunun əksi olaraq, hərdən nəfs və nəfsani istəklər əqlə üstün gəlir, ona hakim kəsilir. Daha sonra insan nəfsani həvəslər qarşısında gücsüz olub, heyvani istəklər müqabilində müqavimət göstərə bilmir. Bu təfsir «Biharul-ənvar»ın bir nüsxəsində ‒ «Nəfsi həşr olmuş kəs» fəslindədir. Bu nüsxəyə əsasən, cümlənin mənası belə olur: zirək o kəsdir ki, nəfsi zəifləmiş olsun. Lakin başqa bir nüsxədə «Nəfsini ədəbləndirən kəs» kimi göstərilmişdir. Bəlkə də, ikinci təbir - zirək o kəsdir ki, nəfsini tərbiyə etmiş olsun – daha düzgündür. Başqa təbirlə desək, zirək o kəsdir ki, özünütərbiyə ilə məşğul olub, nəfsin xahiş və həvəslərinə meydan verməsin. Belə bir insan ağıllı surətdə düşünüb məhdud olan maddi aləmə göz yummaqla, baxışlarını sonsuz əbədiyyət üfüqlərinə yönəldə bilər; əməllərini qiyamət günü üçün tənzim edər. İslamın nəzərində belə bir düşüncə zirəklik olub, həmin insan da bacarıqlı sayılır. Çünki o, məqsəd haqqında düşünür və məhdud dünya əvəzinə, sonsuz aləm olan axirəti görür. Dünyanın keçici olan ləzzətləri ilə axirətin əbədi nemətlərini müqayisə edəndə, müdrikcəsinə üstünlüyü ikinciyə verir. Dardüşüncəlilər kiçicik ləzzət və süst amallardan başqa heç bir şey haqqında düşünmür və onları əbədi olan axirət ləzzətlərindən üstün bilirlər. Əqlin yüyənini öz nəfsinin həvəslərinə tapşırıb, özlərini qarın və şəhvətlərinin ixtiyarında qoyaraq xar edirlər. Əmirəl-mö´mininin (ə) sözləri ilə desək, «Hərdən əql nəfsin istəkləri qarşısında əsir olub, onun itaətinə keçir». Belə insan nəfsani həvəslərinə itaət edir və arzusu da budur ki, cənnətdə Allah övliyaları ilə bir yerdə otursun.