Mała encyklopedia kultury antycznej

Hanuner Seweryn (1883 - 1955) profesor Uni­wersytetu Jagiellońskiego, znakomity latynista. Badania poświęcił przede wszystkim Apuleju-szowi i Tacytowi. Interesowały go zagadnienia

kompozycji i technika opowiadania Apulejusza (Accesssiones ad Apulei artem narrandi aestlman-dam. 1920. De narrationum Apulei Met. X libro insertarum compositione. 1925). Owocem wielo­letnich studiów H. jest przekład wszystkich dzieł Tacyta (wyd. 1938/1939 i 1947). Jest również autorem przekładu antologii Nowela grecka („Biblioteka Meandra" 1950) oraz współauto­rem przekładu dzieł Polibiusza (t. 1. 1957, t. 2. 1962). Interesował się techniką opowiadania w romansie greckim i bizantyjską poezją ludową.

Hannibal 1. wnuk Hamilkara, poległego w r. 480 p.n.e. pod Himerą, syn Giskona, do­wódca wojsk kartagińskich w r. 409 w wojnie przeciw Selinuntowi i innym miastom sycylij­skim. 2. syn Giskona, dowódca załogi w Akra­gas w wojnie przeciw Rzymianom w r. 261 p.n.e. W r. 260 poniósł klęskę w bitwie nwskiej pod Mylae. 3. H. Barkas, syn Hamilkara Barkasa (r. 247 -182 p.n.e.), jeszcze jako dziecko za­przysiągł wobsc ojca wieczną nienawiść Rzy­mianom. Po śmierci ojca służył w wojsku pod rozkazami swego szwagra Hasdrubala, a gdy tego zamordowano w r. 221, został naczelnym wodzem armii kartagińskiej i natychmiast roz­począł przygotowania do nowej wojny z Rzymem (drugiej wojny punickiej). Najpierw wyprawił się na Hiszpanię i w r. 219 po 8-miesięcznym oblę­żeniu zdobył sprzymierzony z Rzymsm Sagunt, co było powodem do wypowiedzenia wojny przez Rzymian. Następnie dokonał z wojskiem nie­zwykle śmiałej wyprawy przez Alpy do Italii, pragnąc zaskoczyć Rzymian nieprzygotowanych do wojny. W pierwszym okresie wojny H. zadał szereg klęsk Rzymianom: w r. 218 nad Ticinus i nad Trebią, w r. 217 nad Jeziorem Trazymeńskim, w r. 216 pod Hannami. Potem jednak nastąpiły niepowodzenia, nie udało się także planowane zdobycie Rzymu. Mimo to jeszcze przez szereg lat utrzymał się H. w Italii i do­piero w r. 203 wrócił do Afryki; 'wtedy Scy-pion Afrykański zadał mu ostateczną klęskę pod Zamą w Afryce w r. 202. H. po zawar­ciu pokoju przez jakiś czas działał jeszcze jako naczelny polityk w Kartaginie, ale podejrzany o knowania z wrogami Rzymu w r. 196 udał się do Azji; najpierw znalazł schronienie u An-tiocha III syryjskiego, potem na Krecie, wreszcie u króla Bitynii Prusjasza, który jednak zgodził się wydać go w ręce Rzymian. H., aby nie wpaść w ręce wroga, popełnił samobójstwo.

Hannon 1. H. z Kartaginy, żeglarz i geograf

Hanna

302

Haredowfe

z poł. V w. p.n.e., autor dzida Periplus Libyes (Opłynięcie Libii), przełożonego w IV w. p.n.e. na język grecki. 2. jeden z dowódców kartagińskicb w wojnie z Syrakuzami za Agatoklesa w r. 310 p.n.e. 3. dowódca załogi kartagińskiej w Messanie w r. 264 p.n.e., zwyciężony przez konsula Aulusa Klaudiusza Kaudyksa, skazany potem na śmierć przez rząd kartagióski. 4. syn Hannibala, poniósł klęskę w pierwszej wojnie punickiej w r. 262 p.n.e. i w r. 253 koło-Ek-nomos. 5. jeden z dowódców wojsk kartagińskich w bitwie pod Karmami w r. 216. 6. H. Wielki zwolennik stronnictwa pokojowego w Kar­taginie, przeciwnik polityki wojennej Hannibala. Po bitwie pod Żarna w r. 202 p.n.e. posłował do Rzymu w sprawie pokoju.

Hanna 1. miejscowość w Beocji, w pobliżu Tanagry, na drodze z Teb do Aulidy. 2. jezioro w Beocji, gdzie — wg legendy — Amfiaraos zo­stał pochłonięty przez ziemię.

Harmodios zob. Aristogejton.

HannoBia mit. wg podania tebańskiego córka Aresa i Afrodyty (wg podania samotrackiego córka Zeusa i Elektry), małżonka Kadmośa, matka Ino i Semele. Na jej weselu wszyscy bo­gowie ofiarowali jej dary; Hefajstos ofiarował jej piękny naszyjnik, który jednak przyniósł nieszczęście jej i całemu jej rodowi.

harmostowie (gr. 1. ma. harmostdj) urzędnicy spartańscy: 1. namiestnicy wysyłani przez Spar-tan do państw zajętych w czasie wojny pelopo-neskicj dla popierania stronnictw oligarchicznych. 2. urzędnicy sprawujący nadzór nad samorządem w miastach zamieszkałych przez periojków.

harmosynowie (gr. 1. mn. harwósynof) urzęd­nicy spartańscy czuwający nad prowadzeniem się kobiet.

harpago łac. (gr. harpćge grabie) długa tyka z hakiem używana do burzenia murów w zdo­bywanym mieście oraz do chwytania i przycią­gania okrętów nieprzyjacielskich. W bitwach morskich używano h. przyczepionej do łańcucha, podobnie jak manus ferrea, którą stanowił sam hak przymocowany do łańcucha.

Harpagos zaufany urzędnik króla Medów Astyagesa. Wg Herodota król kazał mu zabić swego wnuka, małego Cyrusa, ponieważ wy­rocznia mówiła, że Cyrus zrzuci go z tronu. H. tego rozkazu nie wykonał, za co Astyages kazał zabić jego własnego syna. H. przy pomocy Cyrusa wywołał powstanie Medów przeciw Astyagesowi (r. 553 p.n.e.).

Harpalos Macedończyk, bliski krewny Anty-gonosa, podskarbi Aleksandra W. Popełniwszy nadużycia pieniężne uciekł w r. 332 p.n.e. do Grecji, został jednak z powrotem przywrócony na urząd. W czasie wyprawy Aleksandra W. do Indii (r. 327-5) roztrwonił znaczną sumę ze skarbu publicznego, po czym uciekł znów do Grecji z sześciu tysiącami żołnierzy najemnych oraz z częścią skarbu. Uzyskał schronienie w Atenach, przekupiwszy kilka wpływowych osób. Gdy Antypater zażądał jego wydania, H. udek) na Kretę; tam został zamordowany. O przy­jęcie złota od H. był m. in. oskarżony również Demostenes, który otrzymawszy wyrok skazują­cy, na pewien czas zmuszony był opuścić Ateny.

Harpałyke mit. córka króla Tracji, Harpały-kosa, znana ze zręczności i szybkiego biegu;

po śmierci ojca trudniła się rozbojem. Została schwytana i zabita przez pasterzy.

Harpasos rzeka w Kani (lewy dopływ Mean­dra), nad którą leżało miasto Harpasa.

banie (gr. h6rpe sierp) miecz o zakrzywionym ostrzu (łac. ensis falcatus lub hamatuś). Wg le­gendy taki właśnie miecz dal Perseuszowi Her-mes dla zabicia Meduzy.

Harpie (gr. HarpyjaS) mil. bóstwa personifi-kującc gwałtowne wichury; wyobrażane w po­staci półkobiet, półptaków o mocnych szponach. Wymieniano ich imiona: Aello, Okypete, Po-darge, Kelajno i in. Wg Hezjoda były córkami Thaumasa i okeanidy Elektry. Prześladowały Fineusa (zob.) porywając lub zanieczyszczając mu jedzenie. Wreszcie synowie Boreasza, Kalais i Zetos, przepędzili je na wyspy Strofady. Do najsłynniejszych przedstawień H. w sztuce plas­tycznej należą reliefy z tzw. Monumentu w Ksan-tos (z pocz. V w. p.n.e.), obecnie w British Museum w Londynie.

Harpokrates mit. bóstwo egipskie, syn Ozyrysa i Izydy, uosabiający słońce wiosenne; kult jego został przeniesiony także do Grecji i Rzymu, gdzie H. był czczony jako bóg milczenia i dlatego wyobrażany z palcem na ustach.

Harfiokration grecki retor i gramatyk z Alek­sandrii (między II a IV w. n.e.); zachowało się jego dzieło Leksttcon ton deka rhetoron (Słownik dziesięciu mówców), które zawiera historyczne wiadomości zaczerpnięte z mów retorów attyckich oraz objaśnienia wyrażeń z zakresu sądo­wnictwa.

Harndowfe (Harudes) szczep germański są­siadujący z Cymbrami.

303

He&jłtos

harospikowie (łac. hwuspices, 1. p. haruspex, aruspex) wróżbici rzymscy pochodzenia etrus­kiego, wróżący z wnętrzności zwierząt ofiarnych;

oczyszczali oni również za pomocą ustalonych obrządków miejsca rażone piorunem. Pierwot­nie nie byli zrzeszeni w kolegium, jak inni ka­płani w Rzymie; dopiero cesarz Klaudiusz (w poł. I w. n.e.) utworzy) kolegium A. złożone z 60 człon­ków, w którego skład wchodzili obok Etrusków ^!, Rzymianie.

drnbal 1. syn Hannona, dowódca wojsk tókich w pierwszej wojnie puniddej;

t56 p.n.e. zwyciężył go Macek Atiiiusz as; w r. 254-252 odnosił sukcesy jako dca armii puniddej na Sycylii, w r. 250 S pokonany pod Panormos przez Mctellusa. rięć Hamilkara Barkasa, po jego śmierci f. 229 p.n.e. objął dowództwo w Hiszpanii, zie założył miasto Nową Kartaginę i zawarł ókój z Rzymianami, określający Ebro jako gra-lice między posiadłościami hiszpańskimi Rzymu i Kartaginy. 3. dowódca jazdy kartagińskiej w bitwie pod Kalinami w r. 216 p.n.e., zwycięzca jazdy rzymskiej walczącej na prawym skrzydle. 4. syn Hamilkara Barkasa, młodszy brat Han-nibala, dowódca wojsk kartagińskich w Hiszpanii w czasie drugiej wojny puniddej; w pierwszych latach wojny odnosił zwycięstwa nad wojskami rzymskimi dowodzonymi przez Scypionów, na­stępnie w r. 207 tą samą drogą, co Hannibal, przeszedł Alpy, wkroczył do Italii i zatrzymał się nad rzeczką Metaurus; pokonali go tam konsulo-wie rzymscy Liwiusz Salinator i Klaudiusz Nero. sam H. zginął. 5. syn Giskona, uczestnik drugiej wojny puniddej w Hiszpanii w latach 214-

• 207 p.n.e. Siostrą jego była Sofonibe, żona króla Numidii, Syfaksa, później branka Masynissy. 6. H. Calyus, dowódca wyprawy na Sar­dynię, pokonany przez pretora Tytusa Maniiusza w czasie drugiej wojny puniddej. 7. H. Haedus, poseł Kartaginy do Rzymu w sprawie pokoju w r. 201 p.n.e. 8. H. Bithtas, w r. 151 p.n.e. walczył z Masynissą, królem Numidii, najpierw szczęśliwie, wkrótce jednak poniósł klęskę i mu­siał przyjąć uciążliwe warunki pokojowe. W czasie oblężenia Kartaginy przez Rzymian w latach 148 -

- 146 dowodził wojskami punickimi i przez dłuż­szy czas stawiał opór Scypionowi, w końcu jednak poddał mu się; zmarł w niewoli w Italii. 9., H. -s Kartaginy zob. Klejtomachos.

hastati łac. włócznicy rzymscy (hasta włócz­nia), pierwszy szereg żołnierzy z najmłodszych

roczników (do 24 r. żyda) w uszykowanym do walki legionie rzymskim; było ich 10 manipułów po 120 żołnierzy każdy. Zob. acies.

Haterius (Qiifntus H.) retor z czasów Augu­sta, sprawował urząd konsula; zmarł w r. 26 n.e.

Heautontimommeaos gr. Sam siebie dręczący (tytuł jednej z komedii Terencjusza).

Hebe mit. bogini wiecznej młodości utożsa­miana z rzymską Iuventas, córka Zeusa i Hery spełniająca na Olimpie rolę podczaszym bogów, oddana za małżonkę Heraklesowi w nagrodę za poniesione przez niego na ziemi trudy.

Hebros dziś Marica; główna rzeka w Tracji, wpadająca do Morza Trackiego w pobliżu miasta Ajnos. Wg legendy nad jej brzegami Orfeusz został rozszarpany przez bakchantkL

Heeuba zob. Hekabe.

Hedyle poetka ateńska z m w. p.n.e., córka jambografki Moschyli, matka poety epigrama-tyka Hedylosa. Zachował się fragment jej epyllio-nu pt. Skylle (Scylla).

Hedylos poeta epigramatyk okresu aleksan­dryjskiego (m w. p.n.e.). Zachowały się jego epigramy.

Hebjstion 1. syn Amyntora, jeden z dowód­ców i przyjaciel Aleksandra W., zmarł w r. 325 p.n.e. w Ekbatanie. 2. H. s Aleksandrii, gra­matyk z n w. n.e. Zachowane Enchejridion (Podręcznik metryki) jest wydągiem z jego wielkiej pracy Perl metron (O miarach wierszo­wych) w 48 księgach. Gramatyk Chojroboskos z VI w. (dożył komentarze do pracy H., a Jo-hannes Tzetzes sparafrazował jego podręcznik wierszem.

Hefajstos mit. syn Zeusa i Hery utożsamiany z rzymskim Wulkanem, małżonek Afrodyty, bóg ognia. Urodził się tak brzydki, że Zeus strącił go z nieba na wyspę Lemnos; to spowo­dowało jego kalectwo. Wychowany przez Tetydę i Eurinome, nauczył się sztuki kowalskiej i złot­niczej i sztukę tę przekazał ludziom. Dzięki swojej umiejętności został ponownie wezwany przez bogów na Olimp. Wraz z Cyklopami sporządzał pioruny dla Zeusa. Kult jego rozwinął się przede wszystkim w okręgach wulkanicznych: na Lemnos i na Sycylii w pobliżu Etny. W Atenach obcho­dzono w październiku Chaikeje, święto kowali, w czasie którego oddawano H. szczególną cześć. Również na cześć H. odbywały się Lampadoforie, biegi z pochodniami. Przedstawiano go zwykle jako brodatego mężczyznę w krótkiej tunice, no-

Hegelocbos

304

Hekatajos

szonej zwykle przez rzemieślników, z młotem lub obcęgami w ręku.

Hegelochos dowódca jazdy macedońskiej w cza­sie wypraw Aleksandra W.

Hegemon z Tazos (V/TV w. p.n.e.) poeta grecki, rapsod i, wg Arystotelesa, wynalazca parodii literackiej.

hegemonia (gr. hegemonia) przewaga politycz­na i ekonomiczna jednego miasta-państwa nad innymi w związku federacyjnym greckich państw:

Aten w Związku Morskim, Sparty w Związku Lacedemońskim, Teb w Związku Beockim itd.

Hegesandros zob. Hegezander.

Hegeslanaks z Aleksandrii w Troadzie, histo­ryk grecki (III/II w. p.n.e.), autor Historii Troi oraz poematu astronomicznego o przewadze wątków mitologicznych pt. Fafnomena (Zjawiska). Zachowane tylko fragmenty.

Hegesias 1. H. z Syreny (III w. p.n.e.), filo­zof ze szkoły cyrenejskiej, z przydomkiem fej-sithanatos (Doradca śmierci). Naukę swą wyło­żył w dziele Apokarteron (Głodomór); głosił, że celem człowieka jest rozkosz, ponieważ jednak me można jej w życiu osiągnąć, największym dobrem człowieka jest śmierć. 2. H. z Magnezji, sofista i retor z poł. m w. p.n.e., uważany za twórcę i głównego przedstawiciela stylu azjańskiego. Napisał Historie Aleksandra Wielkiego, z której zachowały się fragmenty, oraz Pochwalę Rodos.

Hegesilochos 1. H. z Rodos, ustanowił oligar­chię na swej ojczystej wyspie po upadku demo­kracji w r. 356 p.n.e., ustrój ten nie utrzymał się jednak po jego śmierci. 2. H. z Rodos, przywód­ca polityczny w r. 171 p.n.e. o nastawieniu filorzymskim.

Hegesinos z Pergamon (III/II w. p.n.e.) filozof z Akademii, uczeń Euandra i jego następca w scholarchacie Akademii, nauczyciel Kamea-desa.

Hegesippos 1. H. z Sunion (IV w. p.n.e.) mówca ateński, o przydomku Krobylos. 'Przy­pisuje mu się autorstwo mowy pt. Perl Hahnesu (W sprawie Halonezu), zachowanej pod imieniem Demostenesa. 2. autor pracy o pieczeniu chleba (III w. p.n.e.). 3. H. z Mykyberny w Macedonii (I w. p.n.e.), autor kronik Palleniaka i Mllesiaka, ważnych jako źródło, z którego czerpał mito-graf Konon z I w. n.e. 4. autor łacińskiego przekładu Wojny żydowskiej FIawiusza, powsta­łego w IV w. n.e.

Hegesistratos 1. syn Pizystrata (VI w. p.n.e.),

po wypędzeniu Mityleńczyków z Sigejon objął tam najwyższą władzę. 2. syn Arystagorasa z Samos, przed bitwą pod Mykale (r. 479 p.n.e.) przybył do króla Sparty Leotychidesa (zob.) z prośbą o uwolnienie Samos spod jarzma perskiego.

Hegezander (gr. Hegesandros) 1. towarzysz Ksenofonta w czasie odwrotu 10000 Greków z Azji Mn. w r. 401 p.n.e. 2. H. z Delf (H w. p.n.e.), autor dzieła Hypomnemata; był to zbiór anegdot z dziedziny życia obyczajowego, sztuki i przyrody oraz opowiadań z żyda wybitnych osobistości okresu hellenistycznego. Z dzieła tego korzystał Atenajos. H. napisał również nie za­chowane Hypomnemata andrianton kój agal-maton, rodzaj katalogu darów wotywnych znaj­dujących się w Delfach.

Hegias 1. rzeźbiarz attycki z pierwszej poł. V w. p.n.e., nauczyciel Fidiasza, wspomniany przez Pliniusza i Pauzaniasza. Na Akropolu znaleziono bazę z jego sygnaturą. 2. attycki malarz waz czerwonofigurowych stylu swobod­nego (pół. V w. p.n.e.).

Hekabe (łac. Hecuba) 1. mit. żona ostatniego króla Troi, Priama; po zburzeniu Troi i po stracie wszystkich swych dzieci zamieniona przez bogów w sukę rzuciła się z rozpaczy do morza. Wg jednej wersji, gdy spalono zwłoki Hektora, połknęła jego prochy, aby Grecy ich nie spro­fanowali. Inna wersja mówi, że została branką Odyseusza i zawieziona do Chersonezu trackiego wykłuła oczy Polimestorowi, zabójcy jej naj­młodszego syna, Polidora; wówczas bogowie za­mienili ją w sukę. Jest m. in. bohaterką tragedii Eurypidesa Hekabe. 2. jedna z pięćdziesięciu córek Danaosa.

Hekale mit. biedna staruszka, która gościnnie przyjęła Tezeusza przed jego wyprawą na byka maratońskiego.

Hekatajos 1. H. z Miletu (ok. r. 550-479 p.n.e.) logograf, brał żywy udział w życiu poli­tycznym, był przeciwnikiem powstania miast jońskich przeciw Presom. W swym dziele histo­rycznym Genealogia/ stosuje pierwsze próby krytyki historycznej, przyjmując bowiem tra­dycje genealogiczne związane ściśle z poezją bo­haterską, a więc z materiałem mitologicznym, usiłuje wykryć prawdę i odrzucić to, co mu się wydaje śmieszne. Dzieło geograficzne Gęś Periodos (Obejście ziemi) oparte było na obser­wacjach poczynionych przez H. podczas podróży do Scytii i Egiptu i miało skorygować mapę

Hekate

305

Hektor

Anaksymandra H. pisał stylem jasnym, w czy­stym dialekcie jońskim. 2. H. z Abdery (IV/ /III w. p.n.e.), filozof i gramatyk, miał być uczniem sceptyka Pirrona z Elidy. Towarzyszył w wyprawach Aleksandrowi W. Główne jego '°ło historyczne. Perl Ąjgyptu (O Egipcie), wyciągów Diodora. Jako gramatyk ~»ią Homera i Hezjoda. Przy-"* Żydach pochodzi nąj-Kardii z czasów

-••a ' Są. Aic, /ozie

» Anyśl-.zczooa 'widzieli a niebie, ic strzegła /Ł Widziano 4ę zemsty za nagi! i czarów. A Selene) jako ^ersefoną jako .ofiary z placków, ^gi H. ustawiano ''przydomek Triva), /wane każde w inną ;gi i podróżnych od W sztukach plastycz-/sadnicze typy przedsta-Abiety siedzącej na tronie f z Aten z VI w. p.n.e. tfowa w Muzeum Berliń, trzech złączonych ze sobą pogini o trzech głowach (brąz Aolińskim, fryz ołtarza perga-' w. p.n.e.). Przedstawiano ją óginię z głowami kobiety, konia Ł głowami psa, lwa i byka.

'fgr. u starożytnych Greków ofiara ^tu wołów (hakatón sto, bus wół), /zda ofiara, przy której zabijano ,źzbę zwierząt.

/mbajon (gr. Hekatombajón) pierwszy ygo rozpoczynano nowy rok składając hew Apollinowi; w miesiącu tym obcho-/o Panatenaje i Kronia, w czasie których fldzano uczty dla niewolników.

łiekatompedon (gr. dosł. świątynia o długości

stu stóp) nazwa nadana archaicznej świątyni Ateny Polias na Akropolis ateńskiej, zbudowanej prawdopodobnie w czasach Solona (początek VI w. p.n.e.) na miejscu megaronu z okresu mykeńskiego. Była to budowla dorycka (13.45 m X x 32 " sto stóp egineckich), z pronaosem i opis-todomem typu in antis, której wnętrze było po­dzielone na dwa pomieszczenia. Wschodnia cella posiadała trzy nawy, zachodnia składała się z kwadratowej sali i z dwu mniejszych izb. Świątynię zbudowaną z tzw. tufu zdobiły poli­chromowane rzeźby przyczółkowe z tego samego kamienia; wschodnią—Apoteoza Heraklesa, za­chodnią — Walka Heraklesa z Tyfonem. H. otrzy­mał peristazę i marmurowe przyczółki: wschodni przedstawiał Atenę walczącą z gigantem, zachod­ni grupę walczących ze sobą zwierząt. W r. 480 p.n.e. po zniszczeniu świątyni odbudowano tylko naos, który do chwili ukończenia Partenonu pełnił rolę skarbca państwowego. Fragmenty rzeźb przyczółkowych znaleziono w tzw. rumo­wisku perskim, natomiast części architrawu, bębny kolumn i kapitele użyte zostały jako bu­dulec przy wznoszeniu tzw. murów Temisto-klesa.

Hekatompylos miasto w Partii na pograniczu Hyrkanii, jedna ze stolic Arsakidów, na po" łudniowo-wschodnim zboczu góry Labus.

Hekaton z Rodos filozof ze szkoły stoickiej (II w. p.n.e.), uczeń Panajtiosa, autor dzieła Perl tu kathekontos (O obowiązkach), które składało się co najmniej z 6 ksiąg, oraz wielu mniejszych pism: Perl areton (O cnotach). Per i pathon (O namiętnościach) itd. Żadne z nich się nie zachowało.

hekatonchejrowie (gr. Hekatónchejres, od hekatón sto, chejr ręka) mit. olbrzymy o stu rękach i pięćdziesięciu głowach: Ajgajon-Briareus, Kot-tos i Gyes. Byli to synowie Uranosa i Gai.

heksametr daktyliczny zob. daktyliczny heksa-metr.

heksastylos typ świątyni starożytnej, mającej pod przyczółkami sześć kolumn w peristazie (kolumnadzie) fasady. H. stanowił najczęściej stosowane rozwiązanie sakralnej budowli greckiej w porządku doryckim, w okresie późnoarchaicz-nym i wczesnoklasycznym (np. świątynia Afai na Eginie i świątynia Zeusa w Olimpii).

hekteus (gr. hekteus) miara rzeczy sypkich i płynów, szósta część msdymnu; zob. miary objętoSci.

Hektor mit. najstarszy syn Priama i Hekaby

• Mała encyklopedia kultury antyczne]

Hektoridas

306

Heliodor

mai Andromachy, najdzielniejszy bohater tro­jański, położył trupem wielu Greków i był po­strachem całego ich wojska, m.in. zabił Patroklosa, serdecznego przyjaciela Achillesa. Wów­czas Achilles, który obrażony na Agamcmnona, przez pewien czas nie brał udziału w walkach, wyzwał H. do walki wręcz i zwyciężył go, a potem trupa przywiązał do wozu i objechał kilkakrotnie obóz wlokąc ciało bohatera w kurzu i błocie. W nocy Priam przybył do namiotu Achillesa i błagał go o wydanie ciała syna; Achiles uległ prośbom starca i oddał mu zwłoki H. w obła ich spalenia i wyprawienia uroczystego pogrzebu.

Hektoridas rzeźbiarz grecki (pierwsza poł. IV w. p.n.e.), współtwórca wschodniego fron­tonu świątyni Asktepiosa w Epidauros, wymie­niony w inskrypcjach.

Helena (Helenę) 1. mit. córka Zeusa i Ledy. Wg starożytnych legend, była najpiękniejszą z kobiet. Najpierw porwał ją Tezeusz, któremu odbili ją jej bracia, Kastor i Polideukes. Wielu zalotników ubiegało się o nią, wreszcie poślubił ją król Sparty, Menelaos. Wszyscy zalotnicy złożyli przysięgę, że będą jej bronili zbrojnie w razie'porwania. Wkrótce porwał ją syn Priama, królewicz trojański, Parys i uwiózł do Troi;

stało się to przyczyną wojny trojańskiej i zbu­rzenia Troi. Po śmierci Parysa H. poślubiła Deifoba; po zdobyciu Troi wydala Deifoba w ręce Menelaosa, z którym powróciła do Spar­ty. Jest bohaterką tragedii Eurypidesa Helenę. 2. córka Timona z Egiptu (IV w. p.n.e.), ma­larka grecka z czasów Aleksandra W., twórczyni obrazu przedstawiającego bitwę pod Issos, który za czasów Wespazjana (I w. n.e.) został umiesz­czony w Rzymie na Forum Pacis. Dzieło to zapewne było zbliżone do słynnej mozaiki przed­stawiającej tę bitwę, znalezionej w Pompejach;

była ona wykonana ok. r. 100 p.n.e. i jest uwa­żana za kopię obrazu Filoksenosa, malarza z IV w. p.n.e. 3. małżonka cesarza Konstancju-sza Chlorusa, i matka Konstantyna W. Przy-jąwszy chrześcijaństwo odwiedziła w r. 326 n.e. Jerozolimę i kazała tam zburzyć posągi i świą­tynie pogańskie zbudowane przez Hadriana, wznosiła w zamian za to kościoły, m. in. Kościół Świętego Grobu. 4. córka Konstantyna W. i Fausty, małżonka Juliana Apostaty, zmarła w r. 360 n.e.