Magistr dissertasiyasi ixtisasın şifri və adı 060402 “Mühasibat uçotu və audit”

2.4. Hazır məhsul, iş və xidmətlərin satışı uçotu

Müəssisə vəsaitlərinin son dövriyyə prosesi, hazır məmuatların (işlərin, xidmətlərin) satılıb pula çevrilməsi nəticəsində başa çatır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi məhsul, iş və xidmətlərə görə ödəniş alıcıdan hesablaşma hesabına, yaxud kassaya daxil olduqdan, onların ödəmə sənədləri alıcıya təqdim edildiyi tarixdən satılmış hesab edilir. planlı ödəeiş qaydasında hesablaşma aparılan zaman satış annı, məhsulların alıcılarla yükləndiyi tarixdən hesablanılır.

Hazır məhsulların, malların, yerinə yetirilmiş işlərin, göstərilmiş xidmətlərin satışı prossesi haqda inforamasiyaları ümumiləşdirmək eyni zamanda də, bu

dəyərlilərin (işlərin, xidmətlərin) satışdan olan maliyyə nəticələrini müəyyən etmək üçün 601 «Satışı» hesabı nəzərdə tutulmuşdar. Onda hazır məhsul və öz

istehsalının yarımfabrikatlarının; sənaye və qeyri-sənaye xarakterli işlərin və xidmətlərin; tikinti; quraşdırma, layişə-aştarış, geoloji-kəşmiyyat, elmi-tədqiqat və i.a. işlərə lazım olan alınma məmulatlarının maya dəyəri də gəliri əks etdiriri.

Yüləmiş (buraxılışmuş məhsula, təhvil verilmiş işə və xidmətə görə alıcılara təqdim edilmiş ödəmə sənədinin, yaxud göndərilən məhsul (iş, xidmət

Üçün bankdakı pul vəsaitləri hesabına (müəssisənin kassasına) daxi olmuş məbləğ eyni zamanda də, satışdan əmələ gələn zərər 601 «Satış”

Hesabının kreditində, yüklənmiş (satılmış) məhsulun, təhvil verilmiş işin, xidmətin həqiqi istehsal maya dəyəri, yüklənmiş məhsula aid edilən kommersiya xərcləri, məhsulun dəyərindən artıq ödənilən taranın dəyəri, əlavə dəyər vergisi, aksiz məbləği, satış hesabına başqa ayırma məbləğ isə debetində əks etdirilir.

Bir sıra hallarda 601 №-li hesabın krenditində, xüsusilə geoloji kəşfiyyət işləri aparan müəssisələrdə yerinə yetirilmiş işin müqavilə dəyəri; layihə-axtarış təşkialtlarında tam qurtarmış layihə, yaxu sifaşiçilərə verilmiş iş növləri uyğun layihə smeta sənədlərinin müqaıvilə (smeta) dəyəri; elmi –tədqiqat təşkialtalırnda sifarişçilərə təhvil verilən elmi-tədqiqat və ya təcrübə-konstruktor işlərin müqavilə üzrə (smeta) dəyəri; nəqliyyat və rabitə müəssisələrində göstəriləmiş xidmətə görə hesablanmış məbləğ və s. əks etdirilir. Bu zaman həmin hesabın debetində yerinə yetirilmiş həqiqi maya dəyəri, istismar və yükləmə – boşaltma əməliyyatalır (nəqliyyat və rabitə təşkialtlarında) öilə əlaqəli xərclər əks etdirilir.

Məhsul (iş, xidmət) satışından olan maliyyə nəticələrinin müəyyən edilməsi. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi hazır məhsulun (işin, xidmətin) satışı prosesi haqda informasiyanı ümumiləşdirmək eyni zamanda də, bu prosesdən olan maliyyə nəticəsini müəyyən etmək üçün 601 «Satış» hesabı nəzərdə tutulmuşdur. Bu hesabın kreditində buraxılış (müqavilə) qiyməti ilə satışdan olan gəlir, debetində isə satılmış məhsulun qiymətindən artıq ödənilən taranın dəyəri, əlavə dəyər vergisi, aksiz və məhsul (iş, xidmət) satışı hesabına başqa ayırmalar əks etdirilir. Beləliklə, 601 saylı hesabın debetində satılmış məhsulun tam həqiqi maya dəyəri, vergilər və ayırmalar, kreditində isə büraxılış qiyməti ilə ödəniş üçün alıcılara təqdim edilmiş məbləğ əks etdirilir.

601 saylı hesabın debet və kredit dövriyyələrini müqayisə etməklə məhsulun, yerinə yetirilmiş işin, göstərilmiş xidmətin satışdan olan maliyyə nəticəsini (mənfəət, yaxud zərər) əldə edilir. 601 saylı hesabın kredit dövriyyəsi debet dövriyyəsindən çox olan hallarda bu çox hissə müəssisənin mənfəət əldə etməsini göstərir və həmin məbləğ hər ayın axıında tamlıqla aktiv-passiv hesab olan 801

«Ümumi mənfəət (zərər)» hesabına aşağıdakıv yazılış verməklə əks etidirilr:

Dt 601 «Məhsul (iş, ixdmət) satışı» hesabı

Kt 801 «Ümumi mənfəət (zərər)» hesabı

601 saylı hesabın krediti, debetindən az olan hallarda isə həmin fərq müəssisənin zərər əldə etməsini göstərir və bu məbləğ aşağıdakı yazılış verməklə uçotda əks eğdirilir.

Dt 801 «Ümumi mənfəət (zərər)» hesabı

Kt 601 «Satışı» hesabı

Kommersiya xərclərinin uçotu. Müəssisənin məhsul satışı ilə əlaqədarı

çəkdiyi və dəyəri alıcı tərəfindən ödənilməyən xərclər kommersiya xərcləri adlanır.

Bu xərclər 711«Kommersiya xərcləri» hesabında uoçta alınır.