Magistratura məRKƏZİ

Diaqram 4.



Mənbə: Publik.az

İqtisadiyyatın enerji tutumu neft (ÜDM-in artım vahidinə neftin miqdarı) istehla­kının intensivliyi ilə izah edilir. Baxmayaraq ki, neft istehlakı mütləq olaraq durmadan artır, onun istehlakı hər yerdə azalır, bu ildə enerjiyə qənaət texnologiya­larının fəal tətbiqi ilə əlaqədardır.

21-ci əsrin əvvəlləri üçün dünyada çıxarılan neftin təqribən yarısı Beynəlxalq ticarətə cəlb olunmuşdur. İxracatın ümumi dəyərinin 20%-i inkişaf etməkdə olan ölkə­lərin payına düşür. Qeyd etmək lazımdır ki, dünyanın bir sıra iri neft təchizat­çı­la­rı üçün onun ixracda xüsusi çəkisi həmişə böyük əhəmiyyətə malikdir. Məsələn, Nigeriya-95%, Anqolada-91%, İran və Omanda-88%-90%, BƏƏ-də-78%, İndoneziya-24%, Meksikada-33%, Venesuelada-75%, Liviyada-77%, Səu­diy­yə Ərəbistanında 73% təşkil etmişdir. Səciyyəvi cəhətdir ki, yuxarıda sada­la­nan inkişaf edən ölkələr üçün neftin payı ümumi ixracatda artma tendensiya­sı­na malik­dir. [40, s.112]

Hətta iqtisadi cəhətdən güclü sənaye dövlətləri olan Böyük Britaniya üçün neft çıxarılması, son on ildə çox böyük əhəmiyyətə malikdir və ixrac mədaxili 4%, Norveç üçün isə 34% gəlir gətirmişdir.

Son illərdə hər il dünya bazarına daxil olan neftin 81% -dən 76% -ə qədəri Asiya, Afrika və Latın Amerikası (Meksikaya daxil olmaqla) kimi inkişaf etməkdə olan ölkələrdən, 10 -15% inkişaf etmiş ölkələrdən və 9% Rusiya və digər MDB ölkələrindən daxil olur. 1990-ci ildə SSRİ-nin payına bu məhsulun dünya ixracının 11,6% düşürdüsə, indi bu rəqəm 60% azalmışdır. 90-ci illərdə yaranan bununla bağlı boşluğu dünya neft bazarında dərhal digər ixracatçılar - xüsusilə də Yaxın və Orta Şərq ölkələri tərəfindən doldurmuşlar. Bu region ölkələrinin payına dünya neft ixracının təxminən yarısı düşür. Son illər Rusiya və keçmiş SSRİ ölkələrinin dünya neft ixracında payı yenidən artmağa başlayıb. Bu əsasən onun hesabına baş verir ki, OPEK ölkələri neftin qiymətlərinin aşağı olması zamanı məqsədyönlü şəkildə neft hasilatını azaltdılar, nəticədə boşalan yeri isə Rusiya neft şirkətləri ilə tutuldu. Məhz belə ölkələrin payı 41- 42% -dən 39% -ə qədər azalmışdı. İraq 10 ildən artıqdır ki, “ərzaq müqabilində Neft” proqramı üzrə işləyir. Bu proqram BMT-nin nəzarəti altında həyata keçirilir və maksimum yolverilən səviyyəsi Iraq neft tədarükü ildə təxminən 100 mln ton müəyyən edilmişdir. [33, s.54]

Neft 118 dövlət tərəfindən alınır, onlardan 70-i hər il 1 mln. ton neft idxal edir. Bu zaman 30 dövlət neftin iri alıcıları kimi çıxış edirlər hər il hərəsi 10 mln. ton neft idxal edir. Eyni zamanda neftə olan tələbatın həlledici vəziyyətini kimi hərəsi ildə 50 mln. ton neft idxal edir 10 sənayecə inkişaf etmiş ölkələr müəyyən edir.

Neftin iri alıcılar siyahısı aşağıdakı diaqramda göstərilib.