Mavzu: Mexanik ustaxonalarni loyihalashda uchraydigan asosiy muammo va ularni hal qilish yo’llari

10-ilova
Ish turlari bo’yicha mehnat sig’imini taqsimlash

№	Ishlar nomi	Yillik ish hajmi, %	Jumladan ishlar turi bo’yicha, %
			Bo’laklash-yig’ish va chilangar	Dastgoh	Gidrotizimni ta’mirlash	Elеktr jihoz tuzatshi	Ta’minlash tizi- mini ta’mirlash	SHinalarni ta’mirlash	Miss – kavsharlash	Payvandlash	Temirchilik	Boshqa ishlar
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
Qurilish va melioratsiya mashinalari, mexanizm va jihozlar
1	TXK	30571	22439	92	1223	2446	1834	611	-	-	-	1926
2	JT	27071	15647	3844	677	1353	1083	406	812	541	1083	1624
Avtomobillar, avtogreyderlar
1	TXK	2458	1821	-	81	204	108	59	-	-	-	155
2	JT	5364	3948	601	134	107	161	80	107	107	-	118
Traktorlar
1	TXK	11669	8565	35	467	933	700	233	-	-	-	735
2	JT	19038	10794	2856	476	552	685	381	971	362	514	1447
Qo’shimcha ishlar
1	QAT	11176	3073	1844	-	-	-	-	154	246	307	184
2	BJT		8103	1215		567			324	486	405	243

Mexanik ta’mirlash ustaxonasi tarkibini aniqlash

Tashkilotning mexanik ta’mirlash ustaxonasida me’yoriy loyiha bo’yicha quyidagi bo’limlar qabul qilingan: tashqi yuvish, tashxis qo’yish, texnik xizmat ko’rsatish va joriy ta’mirlash, dvigatellarni sinash va chiniqtirish, shinalarni ta’mirlash, yonilg’i apparatlari, elеktr jihozlari, gidrotizim va moylash tizimi apparaturasini sozlash va ta’mirlash, payvandlash-qoplash, temirchilik-termik va boshqalar.

Mexanik-ta’mirlash ustaxonasida yordamchi bo’limlarga ehtiyot qismlar ombori, asbob-uskunalar tarqatish ombori, kompressor va gazogeneratorlik bo’limini keltirish mumkin.


Mexanik ta’mirlash ustaxonasi ishlovchi xodimlar sonini aniqlash


Mexanik ta’mirlash ustaxonasidagi ishlovchilar tarkibiga ishlab chiqarish va yordamchi ishchilar, injener - texnik xodimlar (ITX), xizmatchilar va kichik xizmat kursatuvchi xodimlar kiradilar.
Ishlab chikaruvchi ishchilar soni ishga keluvchi (R_I.K.) va ro’yxatdagi (R_R) ishchilar kabi turlarga bo’linadi. Ishga keluvchi ishchilar soni quyidagicha aniqlanadi:
, (9.1)
bu yеrda: - mexanik ta’mirlash ustaxonasida bajariladigan ishlarning umumiy xajmi, kishi-soat, (6.1-shakldan olinadi);
F_MB - ishchilarning me’yoriy vaqt fondi, F_MB = 2070 soat;
K - ishni rejadan ortiq bajarilish koeffitsiеnti, K=1,05÷1,15.
Ishlab chiqaruvchi ishchilarning ro’yxatdagi soni ish turlari bo’yicha mos ravishda(9.2) ifoda yordamida aniqlanadi, so’ngra ularning yig’indisini (9.3) hisoblab, umumiy ishchilar soni qabul qilinadi:
, (9.2)
, (9.3)
bu yеrda: T_i – i-chi turdagi ishning mehnat xajmi, kishi-soat;
F_XVi – i-nchi turdagi ishni bajaruvchi ishchining haqiqiy vaqt fondi;
n - ish turining soni.
Ish turlari bo’yicha mehnat xajmi T_i ning qiymatini aniqlash uchun ishlarning umumiy mehnat sig’imi T_∑ ga nisbatan tavsiya etiladigan me’yoriy foiz ko’rsatkichlar bo’yicha ish turlari bo’yicha taqsimlanadi (11, 12–ilovalar). Hisoblash natijalari 9.1-jadvalga kiritiladi.
9.1- jadval
Ro’yxatdagi ishlab chiqarish ishchilari soni hisobi

№	Kasb turlarining nomlanishi	Yillik ish xajmi, Ti , kishi-soat	Ish turi haqiqiy vaqt fondi, FXVi, soat	Hisoblan-gan ishchi-lar soni
1	Mashinalarni qismlarga ajratish, yig’ish va ta’mirlovchi chilangarlar	74390	1860	36
2	Dastgohlarda ishlovchi ishchilar	10487	1860	5
3	Gidrotizim agregatlarini ta’mirlovchi chilangarlar	3058	1860	1
4	Yonilg’i bilan ta’minlash tizimini ta’mirlovchi chilangarlar	6162	1840	3
5	Elеktr jihozlarini ta’mirlovchi chilangarlar	4571	1860	2
6	Shinalarni ta’mirlovchi chilangarlar	1770	1860	1
7	Mis-kavsharlash ishlarini bajaruvchi ishchilar	2368	1820	1
8	Payvandchi	74212	1820	37
9	Temirchi	2309	1820	3
10	Boshqa ishchilar	6432	1820	1
	Jami	185159	18420	89

Boshqa xodimlar (yordamchi ishchilar, injener-xodimlar, xizmatchilar va kichik xizmat ko’rsatuvchi xodimlar) soni mos ravishda quyidagi ifodalardan aniqlanadi:
, (9.4)
Hisoblar natijasidan so’ng mexanik ta’mirlash ustaxonasining shtat ro’yxati tuziladi (9.1 - shakl).


Mexanik ta’mirlash ustaxonasi texnologik jihozlar hisobi


Kurs loyihasini bajarishda texnologik jihozlar ro’yxati faqat ayrim ishlab chiqarish uchastkalarining asosiy jihozlar bo’yicha hisoblanadi. Qolgan jihozlar ish joyi va uchastkalarining texnologik jarayoni asosida tanlab olinadi (10.1-jadval).
10.1-jadval
Texnologik jihozlar soni va yillik dastur aniqlanadigan bo’limlar

Bo’limlar nomi	Jihozlar nomi
Mexanik bo’lim	1. Dastgohlar
Temirchilik bo’limi	1. Gorn
	2. Pnevmatik bolg’alar
Payvandlash-eritib quyish bo’limi	1. Mexanizatsiyalashgan eritib quyish moslamalari
	2. Elеktr payvandlash (apparati) moslamasi
Dvigatellarni sinash va chiniqtirish bo’limi	1. Ishlatib ko’rish stendi

Mexanik bo’limdagi metalga ishlov berish dastgohlari soni dasgoh ishlarining yillik dasturi orqali har bir tur dastgoh uchun ish bilan yuklanish darajasini hisobga olgan holda quyidagi bog’liqlik bo’yicha hisoblanadi:
, (10.1)
bu yеrda: – mexanik bo’limdagi dastgohlarning yillik ish xajmi, soat;
–o’z–o’ziga xizmat ko’rsatish koeffitsiеnti, =0,1…0,2;
F_d – dastgohning yillik me’yoriy vaqt fondi, soat;
–dastgohning yuklanish koeffitsiеnti, =0,85;
K_sm.i – i–nchi turdagi dastgoh ishining smena koeffitsiеnti, tokar dastgohi uchun K_sm=1,5…2,0; boshqa dastgohlar uchun K_sm=1,0;
- i–nchi turdagi dastgohning ish bilan yuklanish darajasi (10.3-jadval).
10.1- shakl
Mexanik ta’mirlash ustaxonasining shtat ro’yxati

№	Malakalar nomi	Yillik ish hajmi, kishi-soat	Ishchining yillik haqiqiy vaqt fondi, soat	Ishchilar soni
				hisob	Qabul
1	2	3	4	5	6
Ishlab chiqarish ishchilari
1	Mashinalarni qismlarga ajratish, yig’ish va ta’mirlovchi chilangarlar	74390	1860	36.3	36
2	Dastgohlarda ishlovchi ishchilar	10487	1860	5.1	5
3	Gidrotizim agregatlarini ta’mirlovchi chilangarlar	3058	1860	1.49	2
4	Yonilg’i bilan ta’minlash tizimini ta’mirlovchi chilangarlar	6162	1840	3.04	3
5	Elеktr jihozlarini ta’mirlovchi chilangarlar	4571	1860	2.2	2
6	Shinalarni ta’mirlovchi chilangarlar	1770	1860	0.8	1
7	Mis-kavsharlash ishlarini bajaruvchi ishchi	2368	1820	1.1	1
8	Payvandchi	74212	1820	37.06	37
9	Temirchi	2309	1820	1.1	1
10	Boshqa ishchilar	6432	1820	3.2	3
	Jami	185159	18420	91.39	89
Yordamchi ishchilar
1	Mashina yuvuvchi		1860		1
2	Bolg’alovchi		1820		1
3	Omborchi		1860		1
4	Elеktrik		1860		1
5	Yordamchi ishlar		1860		1
	Jami				1
Ma’muriy – texnik xodimlari
1	Ustaxona mudiri				1
2	Usta-mexanik				1
3	Hisobchi-iqtisodchi				1
4	Kichik xizmat ko’rsatuvchi xodimlar				1
	Jami				1
Hammasi						1

10.2-jadval
Dastgohlarning ish bilan ta’minlash darajasi

Dastgoh turlari	Ishlar hajmi, %	Dastgohlar soni
Tokarlik-vintqirqish dastgohi	54
Frezerlik dastgohi	11
Yonish dastgohi	8
Jilvirlash dastgohi	14
Parmalash dastgohi	11
Boshqa	2
Jami	100

Temirchilik bo’limi uchun yillik ishlab chiqarish dasturi quymalar vazni bo’yicha hisoblanadi:
, t (10.2)
bu yеrda: - temirchilik ishlarining yillik ish xajmi, soat;
F_MB - temirchining me’yoriy vaqt fondi, F_MB =2070 soat;
29 – temirchi va bolg’alovchining o’rtacha yillik ish xajmi (bunda 25…35% quyma qo’l bilan bajariladi, 65…75% bolg’ada bajariladi).
Gornlar soni quyidagicha aniqlanadi:
, (10.3)
bu yеrda: Q_g - qo’l bilan tayyorlanadigan quymalar miqdori, ;
F_g - gorn ishlarining yillik vaqt fondi soat;
g_g - gornning soatlik ish unumi, g_g=5…7 kg/soat;
- gornning yuklanish koeffitsiеnti, =0,75…0,80.
Bolg’alar soni quyidagicha aniqlanadi:
, (10.4)
bu yеrda: Q_b – bolg’a bilan ishlov beriladigan quymaning yillik vazni, t;
- bolg’aning ish unumi (bolg’a harakatlanuvchi ishchi qismi og’irligi 560 kg bo’lganda), =75 kg/soat;
F_b - bolg’a ishining yillik vaqt fondi, soat;
- bolg’aning yuklanish koeffitsеnti, =0,75…0,85.
Payvandlash – eritib quyish bo’limi uchun yillik ish xajmi texnologik jarayon va ish joylarida bajarilishi taqsimotiga asoslangan holda aniqlanadi:

Tayyorlash ishlari	- 10%
Gazli payvand va kesish	- 15%
Elеktr yoyli payvandlash va eritib qoplash	- 20%
Mexanizatsiyalashgan usulda metall eritib qoplash	- 55%

Yuqorida keltirilgan taqsimot asosida i – nchi payvandlash jihozlari (gazli payvadlash apparati, payvandlash transformatori, mexanizatsiyalashgan eritib quyish moslamalari) soni quyidagicha aniqlanadi:
, (10.5)
bu yеrda: i-nchi jihozda bajariladigan payvand ishlari xajmi taqsimoti;
- payvandlash ishlarining yillik ish xajmi, soat (-shakl);
i-nchi payvandlash jihozining yillik vaqt fondi, soat;
- i-nchi jihozning yuklanish koeffitsiеnti, ;
- i-nchi jihoz ishining smenaviylik koeffitsiеnti.
Dvigatellarni sinash va chiniqtirish bo’limidagi yillik ish xajmi dvigatellar soni bo’yicha aniqlanadi:
, (10.6)
bu yеrda: - barcha mashinalarning ro’yxatdagi soni;
- mashinalarni joriy ta’mirlashda dvigatellarni butkul ta’mirlash bilan qamralish koeffitsiеnti, =0,12.
Sinash va chiniqtirish stendlari soni quyidagicha aniqlanadi:
, (10.7)
bu yеrda: α - takroriy chiniqtirish koeffitsiеnti, α=1,05…1,0;
t_ch - dvigatelni chiniqtirish davomiyligi, t_ch =3,16 soat;
t_k–dvigatelni stendga o’rnatish va еchib olishga ketgan vaqt, t_k=0,25…0,35 soat;
F_ch - stend xaqiqiy vaqt fondi, soat;
- stendning yuklanish koeffitsiеnti, =0,85.
Zaruriy jihozning minimal texnologik to’plamini tanlashda ustaxona bo’limlarida bajariladigan har bir tehnologik jarayon bo’yicha namunaviy loyihalarga asoslangan holda bajariladi. Namunaviy loyiha va undagi texnologik jihozlar to’plami ro’yxati (13- ilova) da keltirilmoqda.
Tanlangan jihozlar ularning texnik tavsifnomasi yordamida quyidagi shaklga kiritiladi va ilova qilinadi (10.2-shakl).