Mavzu: O’zbek xalq shevalarining leksikasi

1.Qorluq-chigil-uyg’ur lahjasi hozirgi qardosh uyg’ur tiliga yaqin bo’lib, tojik tili bilan yaqin etnolingvistik munosabatda bo’lgan.

• 1.Qorluq-chigil-uyg’ur lahjasi hozirgi qardosh uyg’ur tiliga yaqin bo’lib, tojik tili bilan yaqin etnolingvistik munosabatda bo’lgan.
• 2.Qipchoq lahjasi qardosh qozoq va qoraqalpoq tillari bilan yaqin.
• 3.O’g’uz lahjasi qardosh turkman tili bilan yaqin.

V.V.Reshetov o’zining tasnifida har bir lahjaning o’ziga xos tor dialektal xususiyatlari borligi ularni o’rganish o’zbek dialektologiyasining asosiy vazifalaridan ekanini va bu shevalarning paydo bo’lishi va rivojini o’rganishga yordam berishini alohida ta’kidlab o’tadi. Bu uch lahjaning o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat.

• V.V.Reshetov o’zining tasnifida har bir lahjaning o’ziga xos tor dialektal xususiyatlari borligi ularni o’rganish o’zbek dialektologiyasining asosiy vazifalaridan ekanini va bu shevalarning paydo bo’lishi va rivojini o’rganishga yordam berishini alohida ta’kidlab o’tadi. Bu uch lahjaning o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat.
• O’zbek tilining qorluq-chigil –uyg’ur lahjasi. Bu lahjaga Toshkent, Namangan,Andijon, Farg’ona, Samarqand-Buxoro, Qarshi, Termiz, Jizzax, Kattaqo’rg’on kabi shahar va shahar tipidagi boshqa shevalar kiritiladi.

Uning asosiy spetsifik xususiyatlari quyidagilardan iborat:

• Uning asosiy spetsifik xususiyatlari quyidagilardan iborat:
• -ch G’t ning almashinishi ch’shle, tushti- chusht kabi.
• -o’zak va affikslarda so’z oxiridagi k-q // g-g’ undoshlarining saqlanishi: tэrъk// tэrъk, sэr’k//sэrъk…
• Turli holatda ham k//x undoshlarining almashinishi, saqlanishi: toqqsan//toxsan.
• -l//n undoshlarining almashinishi: koynek//koylek//koyney.
• To’liq progressiv assimilyatsiya: tuzzъ
• Uyg’ur tilining asosiy fonetik xususiyatlaridan biri «umlaut» bo’lib, birinchi bo’g’inda kelgan quyi ko’tarilish a / e unlilarining ikkinchi bo’g’inda kelgan yuqori ko’tarilish ъ unlisi ta’sirida a ga o’tishidir: at>atъ kabi.