Mavzuni nazariy asoslash va adabiyotlar sharhi 5


Pastdarg’om tumani xo’jaliklari yer resurslari tahlili (201



Yüklə 82,55 Kb.
səhifə3/8
tarix08.11.2023
ölçüsü82,55 Kb.
#131432
1   2   3   4   5   6   7   8
O\'zbekiston suv omborlarining xalq xo\'jaligida ahamiyati

Pastdarg’om tumani xo’jaliklari yer resurslari tahlili (201

8 y.)*



Yer kategoriyalari

Maydoni,
ga

Jami yer maydoniga nisbatan

Jami qishloq xo'jalik yerlariga nisbatan

Jami ekin yerlariga nisbatan




Umumiy yer maydoni

35181,1

100,00

x

x

1

Ekin yeri

25529,0

72,56

75,28

100,00

-

suvli

13662,0

38,83

40,29

53,52

-

lalmi

11867,0

33,73

35,00

46,48

2

Ko’p yillik daraxtzorlar

7736,0

21,99

22,81

30,30

-

Bog’lar

2687,0

7,64

7,92

10,53

-

Tokzor

4242,0

12,06

12,51

16,62

-

Tutzor

807,0

2,29

2,38

3,16

3

Pichanzorlar

627,0

1,7822

1,85

2,46

4

Jami qishloq xo’jalik yerlari

33910,0

96,39

100,00

132,83

-

sh.j terakzorlar

176,1

0,50

0,52

0,69


*Manba: Pastdarg’om tumani fermerlar kengashi ma’lumotlari.


  1. jadval ma’lumotlariga ko’ra, o’rganilgan davrda Pastdarg’om tumani umumiy yer maydoni 35181,1 ga bo’lib, uning ekin maydoni 25529,0 gektar bo’lgan. Tuman ixtiyorida sug’oriladigan - 13662,0 ga va lalmi - 11867,0 ga yer maydoni mavjud. Tuman yer resurslarini sug’orish maqsadida foydalanib kelinayotgan yer resurslari uchun sarflangan suv resurslari miqdorida o’zgarish kuzatilgan.


10


2.2.Mehnat resurslari va ular bilan ta’minlanganlik holati




Mamlakatimizning qishloq xo’jalik mahsulotlariga bo’lgan barcha talablarini qondirishda jonli va buyumlashgan mehnatning ahamiyati ulkan. Chunki u qiymatni yaratadi, qolaversa, insonning ongli-maqsadga yo’naltirilgan faoliyatidir. U bilan mehnat predmetlari hamda vositalari uyg’unlashgan holda ish jarayoni amalga oshiriladi. Bu jarayonning mahsuli qiymat hisoblanadi.
Qishloq xo’jalik mahsulotlarini etishtirishda tabiiy sharoitning (harorat, yog’in va issiq kunlar miqdori) ahamiyati katta. Ishlab chiqarish inson mehnati hamda mehnat proyedmetlari va vositalari, tabiiy sharoitlarni e’tiborga olgan holda samrali uyg’unlashishini talab yetadi. Inson shu ishlab chiqarish vositalarini ma’lum hududda, davrda ishga solib, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshiradi. Bu jarayon bir qancha mehnat jarayonlarini o’z ichiga oladi. Jumladan, ekinlar yekiladigan yerlarni haydash, yekishga tayyorlash, yekish, suv berish, ishlov berish, hosilni terib olish va boshqalar. Ishlab chiqarish jarayonining samarasi, avvalo, insonning ongiga, bilimiga, malakasiga, munosabatiga, qolaversa, fan-texnika taraqqiyotiga, ishlab chiqarish vositalarining sifatiga, holatiga va nihoyat, tabiiy sharoitga bog’liq. Demak, inson o’z faoliyatini ularning barchasini oqilona, uddaburonlik bilan samarali ishga solishga qaratishi kerak. Shunday mehnat iqtisodiy kategoriya hisoblanadi. Uning tabiati ishlab chiqarish munosabatlari bilan belgilanadi. Qishloq xo’jaligida mehnat tarmoqning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda quyidagi xususiyatlarga ega:

  • mehnat va uning samarasi tabiiy sharoit bilan bog’liqligi;

  • mehnatdan foydalanishga ishlab chiqarish mavsumiyligining ta’ sir qilishi;

  • qishloq xo’jaligidagi mehnatning o’simliklar hamda tirik mavjudotlar (hayvonlar, o’simliklar) bilan uzviy bog’langanligi;

  • qishloqdagi mehnat saviyasi va bilim darajasining nisbatan pastligi;

  • o’ simchilik va chorvachilik tarmoqlarida ishlab chiqarish jarayonlarining avtomatlashtirilganlik va mexanizasiyalashtirilganlik hamda elektrlashtirilganlik darajasi pastligi;

  • tarmoqda tor doiradagi ixtisoslashishning kamligi;

  • qishloq xo’jaligida sarflanayotgan mehnat tarkibida ayollar va yoshlar mehnati salmog’i (hissasi) ning ko’pligi;

  • qishloq xo’jaligida mehnatga to’lanayotgan haq va uning ijtimoiy himoyalanishi boshqa tarmoqlardagiga nisbatan pastligi va boshqalar.

Mehnat - bu insoning maqsadli faoliyati bo’lib, bu jarayonda u tabiat predmetlarini o’zining ehtiyojlarini qondirish uchun moslashtiradi va o’zgartiradi. O’z kuchini qo’shgani holda inson, mehnat qurollaridan foydalanib, tabiat bergan materiallarni, kishilarning moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondiradigan moddiy ne’matlarga, boyliklarga aylantiradi. Mehnat jarayoni, insonning ish joyida, uning mehnat faoliyatining ma’lum natijalariga erishishga yo’naltirilgan harakatlarining to’plamini bildiradi. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish samaradorligi mehnat resurslarining miqdoriga, tarkibiga, malakasiga va ulardan foydalanish samaradorligiga bog’liq. Qishloq xo’jaligida mehnat resurslariga mehnatga yaroqli


11






Ko’rsatkichlar

Yillar

2020 yilda 2018 yilga nisbatan o’zgarish

2018

2019

2020

+/-

%

1.

Mavjud aholi soni

166587

167982

169414

2827

101,7

2.

Mehnatga layoqatli aholi

81169

82712

84200

3031

103,7

3.

Band aholi

59787

61022

62471

2684

104,5

4.

Fermer xo’jaliklari a’zolari

5647

6218

6541

894

115,8




Sh.j.: xotin-qizlar

1408

1634

1722

314

122,3

-

Doimiy ishchilar

4608

4733

4957

349

107,6

-

Yollanma ishchilar

1039

1485

1584

545

152,5

-

Rahbar xodimlar

2750

2655

3074

324

111,8


*Manba: Pastdarg’om tuman Statistika bo’limi ma’lumot


ari.


  1. jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, tuman hududida 2020 yilda 2018 yilga nisbatan mehnatga layoqatli aholi 3031 kishiga yoki 3,7 foizga oshgan. Fermer xo’jaliklari a’zolari soni 894 kishiga yoki 15,8 foizga kamaygan. Ishchilar tarkibida doimiy ishchilar soni 349 kishiga oshgani va yollanma ishchilarning 545 kishiga ko’paygani kuzatildi.

  1. Moddiy-texnika resurslari va ular bilan ta’minlanganlik holati


Hozirgi kunda mamlakatimiz fermer xo’jaliklari oldida to’rgan dolzarb muammolardan biri bu ularda moddiy-texnika resurslarining yetishmasligi hisoblanadi. Qishloq xo’jaligini moddiy-texnika bazasi deganda, qishloq xo’jaligida mavjud bo’lgan barcha mehnat vositalari va mehnat buyumlari yig’indisiga tushuniladi. Uning tarkibiga yer resurslari, ishlab chiqarish imoratlari, inshoatlari, qishloq xo’jaligi mashinalari va jihozlari, transport vositalari, mahsuldor va ishchi hayvonlari, ko’p yillik daraxtlar, suv resurslari, urug’lik, chorva ozuqalari, neft mahsulotlari, o’g’it, kimyo vositalari va boshqalar kiradi.


12




Qishloq xo’jaligi moddiy-texnika bazasi xalq xo’jaliginiig boshqa tarmoqlaridan bir qator xususiyatlari bilan farq qiladi:
Birinchidan, qishloq xo’jaligi moddiy-texnika bazasida yer asosiy rol o’ynaydi. Qishloq xo’jaligi asosiy ishlab chiqarish vositalarining rivojlanishi bevosita yerdan qay darajada foydalanishga bog’liq. Yerning unumdorligi hap xil bo’lib, mahsulot birligi ychyn har xil miqdorda xarajat sarflanadi. Bu esa har xil unumdorlikka ega bo’lgan yerlarda bir xil miqdorda asosiy va aylanma vositalarga ega bo’lish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
Ikkinchidan, qishloq xo’jaligi moddiy-texnika bazasi har doim tabiiy sharoitlar ta’sirida bo’ladi. Qishloq xo’jaligi hududiy xarakterga ega bo’lib, har bir hududda tuproq - iqlim sharoitlari har xil bo’lishi tufayli har xil sistemadagi mashinalardan foydalanishga to’g’ri keladi. Shuning uchun hududlarda va hududlar ichidagi xo’jaliklarda moddiy-texnika bazasining tarkibi ham har xil bo’ladi.
Uchinchidan, qishloq xo’jaligida ish davri bilan ishlab chiqarish vaqti bir biriga mos kelmasligi tufayli, ishlab chiqarish mavsumiy xususiyatga ega bo’lib, bu moddiy-texnika vositalaridan unumli foydalanishga salbiy ta’sir etadi. Ishlab chiqarish mavsumiy bo’lishi zahira urug’lik, ozuqa, yoqilg’i moylash materiallari va boshqalarga ega bo’lish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
To’rtinchidan, qishloq xo’jaligi moddiy-texnika bazasining bir qismi jonli organizm (ishchi hayvonlar, mahsuldor mollar, parrandalar, ko’p yillik daraxtlar va hokazo)lardan iborat bo’lib, ulardan samarali foydalanish uchun ma’lum ishlab chiqarish vositalariga ega bo’lmoqlik kerak.
Beshinchidan, qishloq xo’jaligi taraqqiy etgan transport xizmati, sifatli yo’l qurilishini amalga oshirish, qishloq xo’jaligi texnikalarini ta’mirlash va saqlash ko’p miqdorda sarflar qilishni taqozo etadi,
Hozirgi vaqtda amaldagi klassifikasiyaga muvofiq xo’jaliklardagi asosiy ishlab chiqarish fondlari o’zining moddiy (natural) xarakteriga va ishlab chiqarish jarayonida bajaradigan xizmatiga qarab quyidagi guruhlarga bo’linadi;

  1. Qishloq xo’jaligiga mo’ljallangan asosiy ishlab chiqarish fondlari (imorat, inshoatlar, o’zatuvchi moslamalar, mashina va qurollar, mahsuldor hayvonlar, ko’p yillik daraxtlar va boshqalar).

  2. Qishloq xo’jaligiga mo’ljallanmagan ishlab chiqarish fondlari (sanoat ishlab chiqarish vositalari, qurilish vositalari, savdo va umum ovqatlanish vositalari va boshqalar).

Har bir qishloq xo’jalik korxonasining fondlar bilan ta’minlanganligi ishlab chiqarishning to’g’ri va soz olib borilishi garovidir.


13




  1. SUV RESURSLARIDAN FOYDALANISHNI TASHKIL ETISH VA UNING HOZIRGI HOLATI TAHLILI


Yüklə 82,55 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin