Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

3.2. Statistik ma’lumotlar asosida tuzilgan tenglamalar tizimi
Ekonometrik tenglamalar tizimi uch xilga bo‘linadi: 
a) tizimga bir-biri bilan bog‘lanmagan tenglamalar kiradi. Har biri 
alohida yechilib, umumiy iqtisodiy-matematik modelning bir qismi bo‘lib 
qoladi; 
b) tizimga bir-biri bilan bog‘langan statistik xususiyatga ega bo‘lgan 
tenglamalar kiradi. Masalan, ishlab chiqarilgan mahsulotga ishchilar soni 
va asosiy fondlar o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. O‘z navbatida, ishchilar soni 
aholi soni bilan va asosiy fondlar miqdori kapital qo‘yilmalar bilan 

---

19 
bog‘langan. Buning natijasida ekonometrik tenglamalar tizimi quyidagi 
ko‘rinishda yozilishi mumkin: 
Y = f (OPF, PPP) 
RRR = f(L) 
OPF = f (KK). 
Bu erda Y - asosiy ko‘rsatkich,
RRR - ishchilar soni,
OPF - asosiy fondlar hajmi,
L - aholi soni,
KK - kapital qo‘yilmalar. 
v) tizimga dinamik xususiyatga ega bo‘lgan tenglamalar kiradi. Bu 
tizimga kiradigan tenglamalar faqatgina har biri vaqt davrida bog‘lanish 
borligini aniqlamasdan, ilgari bo‘lgan omillararo bog‘lanish borligini ham 
tahlil qilish mumkin. 
Masalan, bir jarayonni tahlil etish va uning asosiy ko‘rsatkichlarini 
prognoz davriga hisoblash uchun berilgan ma’lumotlar asosida, ya’ni 
yalpi mahsulot (VAL), ishchilar soni (RRR), asosiy fondlar (OPF), ish 
xaqi fondi (ZAR), kapital qo‘yilmalar (KV), har yili ishga kiritiladigan 
asosiy fondlar (OWF) kabi ko‘rsatgichlarni tenglamalar tizimi orqali 
yozib chiqamiz: 
VAL = f(OPF, PPP)
(1) 
PPP = f(VAL, ZAR)
(2) 
ZAR = f(VAL, KV)
(3) 
OWF = f(KV, OPF)
(4) 
OPF = f(OPF(-1), KV) 
(5) 
KV = f(FN) 
(6) 
FN = f(ND) 
(7) 
YUqorida keltirilgan tenglamalar tizimi bir biri bilan bog‘lanib, 
ketma-ket hisoblanadi, ya’ni (7) tenglama echilib, uning natijalari omil 
sifatida (6) tenglamada kapital quyilmalarni hisoblash uchun ishlatiladi. 
O‘z vaqtida (6) tenglamaning natijalari (5) tenglamani yechish uchun 
ishlatiladi.