Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

12-BOB. 
OCHIQ IQTISODIYOTDA MAKROIQTISODIY 
MUVOZANAT TAHLILI 
 
12.1. Ichki va tashqi muvozanat: iqtisodiy siyosat muammolari 
Ochiq iqtisodiyotda ichki va tashqi muvozanatga erishish 
makroiqtisodiy tartiblashning jiddiy muammolaridan sanaladi. Uni hal 
qilish ham ichki va ham tashqi o‘zgaruvchilarning o‘zaro ta’sir etishlarini 
hisobga olishni talab qiladi (garchi bu taqsimlash shartli bo‘lsa ham). 
O‘zgaruvchilarning bir -birlariga teskari ta’sir etishlarining mavjudligi, 
shuningdek, birlamchi ta’sirning odatda bevosita, hamda uzoq muddatli 
davrda ro‘y beradigan butun bir oqibatlar bilan davom etishi natijasida 
murakkablashadi.
Ichki muvozanat 
inflatsiya mavjud bo‘lmagan (yoki u barqaror past 
darajadaligi) to‘la bandlik darajasida talab va taklif orasidagi balansni 
taqozo etadi. Qisqa muddatli davrda ichki balans muammosi, avvalo 
fiskal va pul siyosati yordamida jami talabni tartiblash usullari bilan hal 
qilinadi. 
Tashqi muvozanat
to‘lov balansining
 
saldosi valuta kursining 
muayyan rejimida nolga tengligiga bog‘liqdir. Ba’zan bu muammoni 
ikkita alohida muammoga ajratishadi: Joriy operatsiyalar hisobining 
ma’lum holatiga erishishi va valuta zaxiralarining belgilangangan 
darajada ushlab turish. 
12.2. Pul -kredit va budjet-soliq siyosatining 
to‘lov balansiga ta’siri. 
Pul-kredit va budjet
– soliq siyosati qisqa muddatli davrda ichki 
muvozanatga qanday ta’sir qilishi ma’lum. Shu choralarning tashqi 
balansga qanchalik ta’sir qilish oqibatlarini ko‘zdan kechiraylik.
To‘lov balansi holatiga 
fiskal siyosat ikki yo‘nalish bo‘yicha 
ta’sir 
qiladi: 
daromad 
darajasiga va 
foiz stavkasiga 
ta’sir qilish orqali. 
Multiplikator samarasi orqali bo‘ladigan davlat xarajatlari daromadning 
oshishiga olib keladi, bu o‘z navbatida nafaqat milliy tovarlarga, balki 
import tovarlariga bo‘lgan talabni ham ko‘paytiradi. Importning oshishi 
savdo balansini yomonlashtiradi. Bunday holat ko‘pincha moliya 
bozorlarida qo‘shimcha 
davlat 
xarajatlari 
davlat tomonidan 
o‘zlashtirilishining kengayishiga olib keladi, bu esa foiz stavkasini 
oshiradi. Nisbatan yuqori stavka esa chet el kapitalini jalb qiladi, kapital 

---

128 
harakati balansini yaxshilaydi, ma’lum bir darajada savdo balansining bir 
butun to‘lov balansiga salbiy ta’sirini neytrallashtiradi.
Pul-kredit 
siyosatining to‘lov balansiga ta’siri fiskal siyosatga 
nisbatan ancha aniqroq bo‘ladi. Pul taklifining o‘sishi foiz stavkasini 
pasaytiradi va iqtisodiyotga ta’sir qilishning ikki kanaliga ega. Arzon 
pullar xarajatlarni, shu jumladan import xarajatlarini oshiradi (ayniqsa 
talab inflatsiyasi tufayli narx oshishi mumkinligi), bu esa savdo balansini 
yomonlashtiradi.
Ikkala holatda ham yani kengaytiruvchi fiskal va kengaytiruvchi pul 
siyosatida daromad orqali ta’sir kursatish to‘lov balansining 
yomonlashuviga olib kelsa, foiz stavkasi orqali ta’sir esa turlicha bo‘lishi 
mumkin va ko‘pincha kapitalning mobillik darajasiga bog‘liq bo‘ladi.