Memar əCƏMİ naxçivani yaradiciliğinda ahəngdarliq

3. Gülüstan türbəsi
Culfa yaxınlığında Arazın yaxılığında yerləşən, Naxçıvan memarlarının yaratdıqları daş sənəti incilərindən olan Gülüstan türbəsinin tikilmə tarixi, sifarişçisi, kimin xatirəsinə ucalması və memarı barədə əlimizdə heç bir məlumat yoxdur. Memarlıq üslubu xüsasiyyətlərinə görə türbənin tikilmə tarixini XII ÿñrèí áàøëàíüûæûna aid eäèlr.

Bayır tutumu ikiqatlı quruluşa malik olan Gülüstan türbəsinin sərdabə qatı yerin üzərindədir. Türbənin qülləvari tutumu onu üzərində saxlayan kürsünün quruluşu ilə üzvü surətdə baglıdır. Bu memarlıq tipinin formalaşmasında məqsəd həm konstruktiv, həm də ifadəlilik mənası daşıyır. Memarlıqda belə fənd bir tərəfdən memarlıq konstruksiyasını daha möhkəm və dayanıqlı edir, digər tərəfdən tutuma daha mürəkkəb və plastik biçim vermiş olur. Gülüstan türbəsi biçimcə prizmatik və silindrik gövdəli minarə formasındadır. Prizmatik və silindrik gövdə üst hissə ilə mütənasibdir. Memarlıq tarixində Gülüstan türbəsinin tutum komrozisiyasını kvavdrat özüldən düzgün çolxüzlü quruluşa keçmiəyin ən mükəmməl öynəyi hesab olunmalıdır.

Kürsuluk xaricdən kəsik piramida, daxilən silindrik quruluşa malikdir. Planda kvadrat (6,60 x 6.60m) olan kəsik piramida zaricdən yuxarıda düzgün oniki bucaqlıya çevrilir, onun üzərində isə onikiüzlü üst kamera ucalır.

Bayır tərəfdən fərqli olaraq içəridə alt qat (sərdabə) və üst qat (qüllə) plpnda eyni olan silindrik biçimlidir. Gülüstan türbəsinin interyeri iri daş bloklarla üzlənmiş və ağ suvaqla örtülmüşdür. Türbə üçün tikinti materialı bütünlüklə qırmızı tufdan ibarətdir. Yalnız qatların arası bişmiş kərpicdən hörülmüşdür.

Qüllənin üzlərinin hər biri qabarıq tinlərin haçalanması yolu ilə tağlarla tamamlanır. Əcəmi Naxçıvaninin türbələrində oldugu kimi burada da tağçaların içi incə həndəsi naxışlarla örtülmüşdur. Oniki üzdə naxışları diqqətlə nəzərdən keçirdikdə aydınlaşdırmaq olar ki, burada yalnız ardıcıl təkrarlanan üç növ həndəsi naxış çeşnisi var.

Türbnin üst çadır örtüyü bütünlüklə dağıdılmışdır. Odur ki, bu çadır örtüyünün piramidal və ya konik biçimdə olmasını müəyyənləşdirmək çətindir.

Memarlıq formalarının arasında mütənasiblik, biçim və naxışlarının incəliyinə görə Gülüstan türbəsi bu daş türbələrdən üstünlüyü ilə seçilir.