MENUFI
Ebü'l-Hasen Nûruddîn Alîb. Muhammed b. Muhammed el-Menûfî el-Mısrî (ö. 939/1532)
Mâliki fakihi.
3 Ramazan857'de 401 Kahi-re'de doğdu ve burada yetişti. Bedred-din el-Feyyûmî, Kemâleddin İbn Ebû Şe-rîf, Nûreddin es-Semhûdî ve Celâleddin es-Süyûtî'den öğrenim gördü. Şâzeliyye tarikatına intisap etti. İbn Ebû Zeyd el-KayrevânFnİn Mâliki fıkhının temel metinlerinden olan er-Risâle'si üzerine yazdığı altı şerhle tanınır. 14 Safer 939'da (15 Eylül 1532) vefat etti. Karâfînin verdiği 937 (1531) yılı yanlış, Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî'nin 739 (1338) olarak kaydettiği tarih de bir zühul eseri veya istinsah hatası olmalıdır.
Eserleri.
1. Kifâyetü't-tâîibi'r-rabbâ-nî alâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Kayre-vânî. Kendisine aitGayetö'1-emânî adlı büyük ve Tahkiku'l-mebânî adlı orta şerhten özetlenmiş olup müstakil olarak,402 ayrıca Ali b. Ahmed el-Adevfnin hâşiyesiyle birlikte 403 basılmıştır.
2. Gâyetü'I-emânî ti halli elfâz ve'l-mecânî. İbn Ebû Zeyd'in adı geçen eserinin büyük şerhidir. 404
3. Tahkiku'l-mebânî ve tahrîrü'l-me'ânî. Aynı eser üzerine yazılan bir diğer şerhtir. 405
4. el-Mu-kaddimetü'l-'İzziyye li'l-cemâcaü'l-Ez-heriyye (el-'İzziyye). Mâliki fıkhına dair olup eseri Abdülbâki ez-Zürkânî Mebâ-rikü'l-füyûzâti'l-kudsiyye (Şerhu't-Mukaddimeti'l-'İzziyye)406Abdülmecîdeş-ŞernûbîeJf-Kevâkibü'd-dürriyye 'alâ metnil-'İz-ziyye 407ve Muhammed b. Muhammed el-Fîşî el-Mine-hu'i-ve iyye408 adıyla şerhetmiştir.
5. ei-İşârâtü'l-Ezheriyye Cale'l-Urcûzeti'l-Kurtubiyye. İbn Sa'dûn el-Kurtubî'nin manzum bir Mâliki ilmihali olan Urcûzetü'1-viîdân (el-Mukaddimetü'l-fturtubiy-ye) adlı eserinin şerhidir. 409
6. Şerhu'1-Âcurrû-miyye. İbn Âcurrûm'un nahve dair eserinin şerhidir. 410
7. Mcfûnetü'1-kârî li-Şahî-hi'1-Buhârî. 411
8. Tuhietü'1-mu-şalîî 412
9. Şerhu 'Akîdeti's-Senûsî. 413
10. 'Umdetü's-sâlik calâ mezhebi Mâlik.
11. el-Fet-hu'r-rabbânî calâ cAkideti İbn Ebî Zeyd el-Kayrevânî.414
Menûfî'nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır. Telhîşu't-Tah-kik, Tavzîhu'l-elfâz ve'1-me'ânî, el-Feyzü'r-rahmânî (bu Uç eser de er-Risâlenln şerhleridir), Şerhu Muhtasarı Halil, Şerhu Mürşidi't-tullâb, Şıyânetü'1-körî 'ani'l-hata'i ve'1-lahniii'l-Bu-hârî, Şerhu Müslim, Şerhu't-Terğib ve't-terhîb, Şerhu Menâzili's-sâ'irîn.
Bibliyografya :
Bedreddin el-Karâfî, Teoşîhu'd-Dîbâc (nşr. Ahmed eg'Şüteyvî), Beyrut 1403/1983, s. 137-138; İbnü'l-Kâdî. Dûrretü'l-hicâl, III, 253; a.mif.. Laktü'l-ferS'id [Elfü sene mine'l-üefeyât içinde, nşr Muhammed Haccî), Rabat 1396/1976, s. 293-294; Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, Neytü'i-İbtihâc, Trablus 1408/1989, II, 344-345; Fih-ristü'l-kütübhâneti'l-Hidtuiyye,l\], 160, 161, 162, 170-171, 176; Mahlüf. Şeceretü'n-nûr, s. 272; Serkîs, Mu'cem, 1,301, 966, 1119; 11, 1314-1315; Brockelmann. GAL, II, 411; Suppl., 1, 302; il, 434-435; Sezgin. GAS, [, 479-480; Fuâd Seyyid, Fihristü'l-mahtûtât, Kahire 1383/ 1963, II, 5, 74; III, 96; Abdülazîz Binabdullah, Ma'lemetü't-fıkhİ'l-Mâlikî, Beyrut 1403/1983, s. 57, 150;Zinkiî, eM'/âm (Fethullah), V, 11; Muhammed el-Menûnî. Delîlü mafaûtât'ı Dâ-ri'l-kütübi'n-Nâşıriyye bi-Temgrût, Muhamme-diye 1405/1985, s. 53, 58, 59, 60, 65, 69, 70, 77, 79, 94, 106, 143. Ahmet Özel
Muhammed b. Abdilhâdî b. Muhammed el-Menûnî (1915-1999)
Faslı âlim ve araştırmacı.
24 Şevval 1333 415 tarihinde Miknâs'ta doğdu. İlimle uğraşan bir aileye mensuptur. İlk eğitimini Miknâs'taki okullarda aldı ve Kur'an'ı ezberledi (1928). Bu arada kendisini ilim meclislerine götüren babasının gözetiminde İbn Âşir'in el-Mürşidü'1-muîn, İbn Mâlik'in el-El-fiyye, Mecrâdî'nİn el-Cümmel, Ahdarf-nin es-Süllemü'î-mürevnak, İbn Kî-rân'ın eî-İstfâre, Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî'nin el-cAkidetü'ş-şuğrâ, Ebû Bekir İbn Âsım'ın el-'Âşımiyye'sinin bir kısmını, Ebü'l-Hasan ez-Zekkâk'ın el-Lâmiyyetü'z-Zekkakıyye ve Halîl b. İshak'ın el~Muhtaşar adlı eserleri gibi fıkıh. Arap dili, mantık ve kelâma dair metinleri ezberledi. Kaleme aldığı otobiyografisinde belirttiği üzere daha sonra şehrin çeşitli camilerinde geleneksel öğrenime devam ederek aralarında Muhammed b. Hüseyin el-Arâişî, Muhtar b. Muhammed el~Cîlânî es-Sintîsî, Muhammed b. Mübarek el-Hilâlî, Muhammed b. İdrîs eş-Şebîhî, Muhammed b. Ahmed es-Sû-sî. Abdurrahman b. Nasır er-Rabâtî, amcası Hasan b. Muhammed el-Menûnî'nin bulunduğu hocalardan Arap dili ve edebiyatı, fıkıh, usûl-i fıkıh, ferâiz, kelâm, hadis ve usulü, kıraat, mantık, hesap ve ilm-İ mîkât alanında çeşitli eserler okudu. 416Kettâniyye tarikatının kurucusu Muhammed b. Abdülkebîr el-Kettânî'den el alan babası vasıtasıyla tasavvuf çevreleriyle tanıştı. Kettâniyye Zâ-viyesi'ndeki dersleri takip etti. Babasıyla birlikte 1926'da Fas'a, 1929'da Rabat'a gitti. 1938 yılına kadar Miknâsta öğrenimini sürdürdükten sonra Fas'a geçerek Karaviyyîn Medresesi'ne girdi. Liseyi bitirmesinin ardından yüksek kısmın şer'iyye bölümünden mezun oldu (1943). Buradaki hocaları arasında Muhammed b. Abdüikâdir b. Sûde, Muhammed Abdül-hay el-Kettânî, Muhammed b. Arabî el-Alevî, Muhammed Cevâd es-Sıkıllî, Abdülazîz b. Hayyât gibi âlimler bulunmaktadır. Ayrıca Ayderûs b. Salim b. Ayderûs el-Hadramî el-Bâ Alevî. Muhammed Râ-gıb et-Tabbâh gibi Hicaz ve Suriye ulemâsından İcazet aldı.
Menûnî, Karaviyyîn Medresesi'nden mezun olduktan beş ay sonra yeni açılan Miknâs Enstitüsü'ne müderris tayin edildi. Burada Arap dili ve edebiyatı, fıkıh, hadis, siyer, Mağrib tarihi dersleri verdi. 19S4 yılında Fas'ın bağımsızlığıyla ilgili olaylar yüzünden sürgüne gönderildi ve hapse atıldı. 1956'da Fas bağımsızlığını kazanınca tekrar enstitüdeki görevine döndü. 1959-1961 yılları arasında müfettişlik yaptı. 1961'de Rabat'ta el-Hizâne-tü'1-Âmme'de, ertesi yıl el-Hizânetü'l-Haseniyye'de çalışmaya başladı. 1970'te Kültür ve Eğitim Bakanlığı'nda yazma eserler bölümü başkanlığına getirildi.
1974'te tekrar el-Hizânetü'l-Haseniyye'-deki görevine döndü. Ayrıca ülkedeki birçok kütüphanede çalışmalarda bulundu ve kataloglarını hazırladı. Fas'ın ilim ve kültür tarihi alanındaki hizmetlerinden dolayı çeşitli nişan ve ödüller alan Menûnî için 1986'da Fi'n-nehda ve't-terâküm: Dirâsût fi târîhi'l-Mağrib ve'n-nehda-ti'l-cArabiyye mühdât li'1-üstâz Muhammed el-Menûnî adıyla bir armağan kitap hazırlandı. 4171988-1989 öğretim yılından itibaren başladığı üniversite hocalığı sürecinde Rabat ve Fas'taki külliyyetü'l-âdâblarda ders verdi. 20 Ağustos 1999'da vefat etti.
Eserleri.
1. el-cUlûm ve'1-âdâb calâ
'ahdi'1'Muvahhidîn. 418Daha sonra Hadâre-tü'1-Muvahhidîn adıyla genişletilmiş bir baskısı yapılmıştır.419
2. Rekbü'l-hâcci'l-Mağribî.420 Mağrib'den yapılan hac seferleri ve bu vesileyle icra edilen resmî törenler, uygulama ve gelenekler hakkında belgelere dayalı bir çalışmadır.
3. Mezâhiru yakaza-ti'1-Mağribi'î-hadîş. 421Faştaki uyanış ve ıslah hareketleri, yönetim, ordu. kültür, eğitim, basın ve yayın alanlarındaki yeniliklerle ilgilidir.
4. Veştfik ve nuşûş can Ebi'l-Hasan "Alî b. Menûnî.422 Miknâs meşâ-yihinin şeyhi olan büyük atası ve soyuna dairdir.
5. Varakât 'ani'l-hadâreti'l-Mağribiyye iî Kaşri Benî Merîn. 423
6. Müntehabât min nevâdi-ri'î-mahtûtât bi'1-Hizâneti'î-Haseniyye bi'r-Rabât.424 Kraliyet Kütüphanesi'ndeki 252 yazma eser ve belge hakkındadır.
7. Delîlü mahtû-tâti Dâri'l-kütübi'n-Nâşıriyye bi-Temğ-rût. 425
8. el-Meşâ-dirü'l-cArabiyye li-târîhi'l-Mcığrib.426 Başlangıçtan günümüze kadar genel tarih, biyografi, fihrist, icazetname, ensâb, seyahatname, divan, künnâş, risale, fetâvâ ve nevazil gibi Mağrib tarihine dair bilgilerin yer aldığı çalışmalarla ilgilidir.
9. Fehârisü mahtûtâti'l-Hizâneti'l-Haseniyye.427
10. Târîhu'l-virâkaü'l-Mağribiyye. 428Muvahhidler'den Alevîler'in sonuna kadar Mağ-rib'de kâğıt ve yazma sanatıyla ilgili istinsah, süsleme vb. konular hakkındadır.
11. Mektebetü 'z-Zâviyeti'î-Hamziyye (baskı yeri ve tarihi yok). Tâfîlâlt bölgesinde Sîdî Hamza Zaviyesi Kütüphanesi'nin kısa tanıtımı ve katalogunu ihtiva eder.
12. et-Târihu'l-Endelüsî min hilâli'n-nuşûş. 429Çeşitli kaynaklardan Endülüs İslâm tarihinde siyasî, ekonomik ve sosyal olaylarla ilgili seçme metinleri ihtiva eden bu çalışma diğer bazı müelliflerle birlikte yapılmıştır.
13. Kabes min catâ3i'î-mahtûti'İ-Mağ-ribî.430 Mağrib'de başta mushaf-ı şerif olmak üzere Şahîh-i Bu-hâri, eş-Şifâ\ mevlidler, methiyeler ve diğer çeşitli kitaplarla ilgili yazmaları, kütüphaneler ve katalogları, çeşitli konularla ilgili belgeler hakkında bilgi ve metinleri ihtiva eder. Büyük ölçüde yayımlanmış makalelerine dayanan eserin sonunda müellifin otobiyografisi yer alır.
İbnü'l-Yemânî diye tanınan Hasan b. Tayyib el-Hazrecî el~Miknâsfnin et-Ten-bîhü'l-mu'rib ^ammâ caleyhi'l~ân holü'1-Mağrib adlı eserini neşreden Menûnî 431 ansiklopedik şahsiyetini yansıtan Mağrib tarihine, ilim ve kültür hayatına dair çok sayıda makale ve tebliğ kaleme almıştır. Bunlar arasında Fas eğitim tarihi ve kurumları, mushaf-ı şerif, Şahîh-i Buhârî, eş-Şifâ3, Kur'an ilimleri ve hadis yazmaları, Arap yazısı, na't-ı şerifler üzerine yaptığı hacimli çalışmalar yanında Faştaki kütüphaneler ve katalogları İle tanınmış bazı şahsiyetlerin biyografileri önemli yer tutar.432
Bibliyografya :
Muhammed el-Menûnî, Kabes min catâ3i'l-mahtûü't-Mağribî.Beyrut 1999, IV, 1407-1464; Ömer Efâ. "A'mâlü'I-üstâz Muhammed el-Me-nûmfîmecâli't-türâşi'l-mahtût", a.e.JV, 1465-1471; Abdullah b. Abbas el-Cerârî, et-Te'lîfve nehçlatühû bi'l-Mağrib ft'l-karni'l-'işrîn, Rabat 1406/1985, s. 261-264; Muhammed Mes'ûd Cübrân. "el-Fakıhü'l-müverrih Muhammed b. 'Abdilhâdî el-Menûnî fi mesîreti hayâühî ve tabâYi âşârih", e/-Menâfti/(nşr. Vizâretü's-sekâ-feti'l-Mağribiyye), sy. 56, Rabat, ts., s. 255 vd.; e/-Miş/câ((Menûnîözel sayısı), sy. 34-35, Vüc-de 2001; "el-Menûnî bi-kalemihî", MMMA (Kahire], XLV/2( 1422/2001), s. 117-187 (Kabes min cata'i'l-mahtûti'l-Mağrİbî adlı eserindeki otobiyografisinin tekrar neşridir); Da'uetü'l-hak{nşr. Vizâretü'l-evkâfi'l-Mağribiyye), sy. 370-371, Rabat 2002-2003. Ahmet Özel
Dostları ilə paylaş: |