Menkıbeleri Türkler'e nakletmeleri, yeni

MENARU'l-ENVAR

Ebü'l-Berekât en-Nesefî'nin (ö. 710/1310) fıkıh usulüne dair eseri.

Gerek sistematik gerekse içerik bakı­mından küçükbazı takdim ve tehirler dışında, fukaha metoduyla yazılmış en önemli Hanefî usul kitaplarından biri olan Pezdevî'nin Kenzü'i-vüşûründen ihtisar edilmiştir. Fasıl ve bab sistemine göre ya­zılan eserde bütün alt başlıklar, tertip ve tasnifler de yinePezdevî'ye aittir. Ebü'l-Berekât en-Nesefî'nin Menâr'ını meşhur kılan husus ise bütün fıkıh usulü konula­rını özet halinde veren kullanışlı bir metin olmasıdır. Usul konusunda Hanefî mez­hebinde tercih edilen görüşler "sahih", "muhtar" ve "cumhura göre" gibi ifadelerle belirtilmiş, ihtilâf durumunda Ebû Hanîfe'den rivayet edilen görüşler zikredilerek bunlardan sahih olanlarına ayrıca işaret edilmiştir. Farklı görüş sa­hiplerinin isimlerinin belirtilmediği eser­de sadece Ebû Hanîfe ve Ebü'l-Hasan el-Kerhf nin adlarına rastlanmaktadır. Asır­larca medreselerde ders kitabı olarak okutulan Menârü'l-envâr ²¹ üzerinde şerh, haşiye, ihtisar ve tercüme olmak üzere birçok çalışma yapılmıştır.

Şerhleri.

1. Ebü'l-Berekât en-Nesefî, Keşfü'l-esrâr.²²

2. Alâeddin el-Haskefî, İfâdatü'l-envâr falâ uşûli'l-Menûr.²³ İbn Âbidîn, bu şerh üzeri­ne Nesemâtü'l-eshâr calâ İfâdati'l-envâr adıyla bir haşiye yazmıştır. ²⁴

3. Zeynüd-din İbn Nüceym, Fethu'l-ğaffâr Taclîku'l-envârcalâ ciişû-ii'1-Menâr ²⁵ ve Mişkâ-tü'î-envâr ü UşûH'l-Menâr ²⁶ adıyla da anılmaktadır. İbn Nüceym'in bu şerhi üzerine Abdurrahman el-Bahrâvî'-nın bir haşiyesi bulunmaktadır. ²⁷

4. Molla Cîven. Nûrü'l-envâr.²⁸ Eser üzerine Mu­hammed Abdülhalîm eî-Leknevî Kame-rü'1-akmâr ca/â Nûri'l-envâr ismiyle bir haşiye yazmıştır. ²⁹

5. Zeynüd-din Abdurrahman b. Ebû Bekir, ³⁰Şerhu'1-Menâr. ³¹

6. İbn Melek, Şerhu Menâri'1-en-vâr fî uşûli'I-fıkh.³² Menâr'ın en yaygın şerh­lerinden biri olup üzerine çeşitli haşiyeler yazılmıştır. Bunlar arasında Şerefeddin Yahya b. Karaca er-Ruhâvî'nin Haşiye calâ Şerhi İbn Melekcale'l-Menâr ³³Azmîzâde Mustafa HâIetî"ninNe-tâ'icü'l-efkâr'alâ Şerhi İbn Melek li'l-Menâr ³⁴ ve Radıy-yüddin İbnü'l-Hanbelî'nin Envârü'1-ha-lek calâ Şerhi'1-Menâr l'İbn Melek'ı ³⁵anılabilir.

7. Evliyaefendi-zâde Ahmed Ziyaeddin, Hulâşatü '1-efkâr. ³⁶

8. Ebü'l-FezâiISa'deddin ed-Dihlevî, İfâdatü'l-envâr Hidâyeti uşûli'l-Menâr.³⁷

9. Hi-betullah b. Ahmed et-Türkistânî, Tebşı-ratü'l-esrâr fî şerhi'l-Menâr. ³⁸

10. Ekme-leddin el-Bâbertî, el-Envâr fî şerhi'l-Me­nâr.³⁹ Ebüssu-ûd Efendi. Bâbertî'nin bu şerhinin giriş kısmı üzerine Haşiye calâ evâ'ili Şer­hi'l-Menâr adıyla bir haşiye yazmıştır. ⁴⁰Bu haşiye ayrıca Şe-vâkıbü'l-enzâr fî evâ'ili Menâri'1-en-vûr ismiyle de anılmaktadır. ⁴¹

11. CemâIed-din Yûsuf b. Kûmârî Ankaravî, îktibâ-sü'1-envâr fî şerhi'l-Menâr. ⁴²

12. Kıvâmüddin el-Kâkî, Câmi'u'1-esrâr fî şerhi'l-Menâr. ⁴³

13. Şe­refeddin b. Kemal b. Hasan el-Kırîmî, Şerhu Menâri'l-envâr. ⁴⁴

14. Celâleddin Resul b. Ahmed et-Tabbânî. Şerhu Menâri'l-en­vâr. ⁴⁵

15. Kara Sinan, Şerhu Me/ıâri'i-en var.⁴⁶ Zeynü'l-Menâr adıyla da anılmaktadır. ⁴⁷

16. Alâ­eddin Ali b. Mûsâ Koçhisârî, ei-Fevâ'i-dü'ş-şemsiyye li'1-Menâri'l-Hâfızıyye. ⁴⁸

17. Cemâleddin Nukrekâr, Şerhu'l-Menâr. ⁴⁹

18. Mîrekel-Buhârî diye ta­nınan Muhammed b. Mübarek Şah, Me-dârü'I-fuhûl fî şerhi Menâri'l-uşûl.⁵⁰ Müellif bu eserini Dâ'iretü'l-vüşûl adıyla ihtisar etmiştir. ⁵¹

19. Muhammed Emîn b. Mu­hammed Üsküdârî, Nazratü'l-enzâr fî şer/ıi -Menâr.⁵²

20. Muhammed b. Cirbâş b. Abdullah, Mir-kâtü'l-efkâr fî şerhi'l-Menâr. ⁵³

21. Şemseddin Muhammed b. Hüseyin en-Nûşâbâdî, Zübdetü'l-efkâr fî şerhi'l-Menâr.⁵⁴

22. Bahrülulûm el-Lek-nevî, Tenvîrü'l-Menâr.⁵⁵ Kaynaklarda ayrıca İbnü'r-Rabve, Bed-reddin ei-Aynî, Ömer b. İshak el-Gaznevî, Hattâb b. Ebü'l-Kâsım Karahisârî, Mevlâ Abdurrahman b. Saçlı Emîr, Bosna Kadısı Abdülhalîm b. Lutfullah er-Rûmî, Ziyâed-din Abdürrahîm b. îsâ el-Bağdâdî, Mu­hammed b. Mahmûd el-Hüseynî gibi âlim­lerin de Menâfi şerhettikleri belirtilmek­tedir.

Muhtasarları.

1. Nâsırüddin İbnü'r-Rabve, Kudsü'l-esrâr fi'htişâri'l-Menâr.⁵⁶ İbnü'r-Rabve bu muhta­sarını Mekketü'l-muhtâr fî şerhi ud-si'l-esrör adıyla şerhetmiştir. ⁵⁷

2. Ebü'l-İz Tâ-hir b. Hasan el-Halebî, Muhtaşarü'1-Me-nâr.⁵⁸ İbn Habîb el-Halebî diye de meşhur olan müellifin bu muhta­sarını Kasım b. Kutluboğa Şerhu Muh-taşari'l-Menâr⁵⁹ ve Şemseddin Sivâsî Zübdetü '1-esrâr fî şer­hi Muhtaşari'J-Menâr ⁶⁰ adıyla şerhetmiştir.

3. Nizâmeddin el-Bir-cendî, Şerhu Muhtasarı'z-Zübde fî uşûU'1-fıkh. ⁶¹

4. Ali b. Muhammed, Esâsü'l-uşû SüIeymanİye Müellif daha sonra bu muhtasa­rını Şerhu Esasi'1-uşûl adıyla şerhetmiş­tir.⁶²

5. Hızır b. Muhammed Amâsî, Ğuşûnü'î-uşûl.⁶³ Müellif tarafından Şerhu Guşûni'1-uşûl ismiyle şerhedilmiştir.⁶⁴ Bu şerh ayrıca Tehyîcü Gu-şûni'1-uşûl adıyla da anılmaktadır. ⁶⁵

6. Hasan Kâfi Akhisârî, Sem-tü'1-vüşûl ilâ cilmi'l-uşûi.⁶⁶ Müellif bu eserini Şerhu Sem-ti'1-vüşûl ilâ lîmi'1-uşûl adıyla şerhetmiştir. ⁶⁷

7. Ebü'l-Fazi İbnü'ş-Şihne, Tenvîrü'l-Menâr. Müellif tarafın­dan Nihâyetü'n-nihâye adlı el-Hidâye şerhinin baş tarafına konmuştur.⁶⁸

Manzum Hale Getirilmiş Şekilleri.

1.Muhammed b. Hasan el-Kevâkibî, Man-zûmetü'l-kevâkib.⁶⁹ Müel­lif bu eserini daha sonra İrşâdü't-tâlib ilâ Manzûmeü'l-kevâkib adıyla şerhet­miştir. ⁷⁰

2. Tâ-hâ b. Ahmed el-Kûrânî, Şerhu Muhtaşa-ri'hMenâr iî uşûli'1-fıkh.⁷¹ Müellif önce el-Menâr'ı 177 beyitte manzum hale getirmiş, ardından veciz bir şekilde şerhetmiştir.

3. İbnü'l-Fasîh, Nazmü Menâri'l-envâr. ⁷²

4. Abdüllatîf b. Bahâeddin el-Bahâî eş-Şâ-mî, Kurretü cayni't-tâlib. Eser Şerhu Nazmi'l-Menâr adıy­la daanılmakta olup müellif Men âr'ı naz­ma çektikten sonra şerhetmiştir.

Türkçe Tercümeleri.

1. Mehmed Emin Konevî, Muhtasar Menar Tercümesi. ⁷³

2. îsâ b. Mahmûd, el-Menâr'm bir kısmını Usûl-i Fıkıhtan Rükn-i Sânîadıyla şerhetmiştir. ⁷⁴

3. Hekimbaşızâde Mehmed Sâdık. Tercüme-i Menâr. ⁷⁵

4. Ömer el-Halvetî Manisavî, Menâr'm Manzum Tercümesi.⁷⁶

Bibliyografya :

Pezdevî, Kenzü'l-uüşûl (Abdülazîz el-Buhârî. Keşfü'l-esrâr içinde, nşr. Muhammed el-Mu'ta-sim-Billâhel-Bağdâdî), Beyrut 1417/1997,1-IV, tür.yer.; Ebü'l-Berekât en-Nesefî. Şerhu fjâfı-zıddîn en-Nesefî ti-Kitâbi't-Müntehab fî uşü-U'l-mezheb (nşr. Salim Öğüt). |baskı yeri ve tari­hi yok|, neşredenin girişi, s. 40-41; Keşfü'z-zu-nûn.tt, 1824-1827; Brockelmann. GAL,\l,25Q-251; SuppL, [], 263-264, 773; îzâhu'l-meknûn, I!, 554; Abdülvehhâb Hallâf, islâm Hukuk Fel­sefesi: Ilmü usûli'l-fıkh{trc. Hüseyin Atay), An­kara 1973, tercüme edenin girişi, s. 121-129; Hasan Aksoy. Şemseddin Siuâsî, Hayatı, Eser­leri ve Mevlidi: Tenkitli Neşir (doktora tezi, 1984), Mü Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 43-44; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990. s. 72, 134, 135, 148. Ferhat Koca