Microsoft Word A7fac794. tmp doc

2.8. Daimi donuşluq – qlyasioloji tədqiqatlar 
 
Daimi donuşluq – qlyasioloji tədqiqatlarda geofiziki 
üsullar çoxdan tətbiq edilir. Məsələn, geoloji mühitin aşağıdakı 
mürəkkəb obyektlərini və təbiət hadisələrini öyrənərkən:  

---

 
 54
qalınlığı vahidlə – yüz metrlər arasında dəyişən, daima mənfi 
temperatura malik olan çoxillik donmuş süxurlar və onların 
altında yatan, daima müsbət temperatura malik olan qat; qədim 
süxurları örtən, ilin  müsbət  və  çox hissəsində  mənfi 
temperatura malik olan, 0,3-3 m qalınlıqda fəaliyyət nəticəsində 
əmələ  gəlmiş qat; müxtəlif mənşəli və quruluşlu buzlar (örtük 
və dağ buzlaqları, basdırılmış lay və damar buzlaqları). 
Buzların və çoxillik donmuş süxurların fiziki xassələri, 
başqa təbii amillərin də (litologiya, struktur, tekstur, məsaməlik, 
sululuğu, yeraltı suların minerallaşması) onlara xeyli təsir 
göstərməsinə baxmayaraq, ən  əvvəl temperatur ilə  təyin edilir. 
Çoxillik donmuş süxurların yayıldığı rayonlarda geoloji – 
geofiziki kəsilişlər məkan və zaman ərzində çox dəyişkənliyi ilə 
xarakterizə olunur. Ona görə  də donuşluq – qlyasioloji 
geofizika, hətta işlərin çətin şəraitdə aparılması nəzərə alınmasa 
da, geofiziki tədqiqat üsullarının da lazımi dərəcədə effektli 
tətbiqi əsas istiqamət hesab edilir. 
Geofiziki üsulları  aşağıdakı iki əsas qrup məsələlərin 
həlli üçün tətbiq etmək olar:  
a) donmuş və donu açılmış çöküntülərin xəritəsinin tərtib 
edilməsi (litoloji sərhədlərin, tektonik qırılmaların, çatlılıq 
zonalarının, birbaşa və dolayı donu açılmış torpaqların, yeraltı 
buzların və su basmış zonaların aşkar edilməsi); 
b) dərinliyə görə donmuş  və donu açılmış süxurların 
bölünməsi (çoxillik donmuş süxurların tavanının və dabanının 
aşkar edilməsi, donmuş  və donu açılmış süxurların dərinlikdə 
yayılmasının öyrənilməsi, yəni çoxillik donmuş süxurların  

---

 
 
 
 
quruluşunun aşkar edilməsi və donmuş süxurlararası və donmuş 
süxurlaraltı yeraltı suların axtarışı və kəşfiyyatı). 
Donma hadisələri və proseslərinin öyrənilməsi ilə bağlı 
xüsusi qrup məsələlər də vardır, o cümlədən fəsillik donmanın 
və  ərimənin dinamikası, suyun buz üzərinə  çıxıb donması 
prosesləri, qabarma (şişmə), termokarstlar, şaxtadan buzun 
çatlaması  və s. Bu məqsədlər üçün xüsusi geofiziki rejim 
müşahidələri tətbiq edilir. Qlyasioloji tədqiqatlarda geofiziki 
üsullar buzlaqların qalınlığının və onların dabanının 
morfologiyasının təyini, onların daxili quruluşunun öyrənilməsi, 
gizli çatların aşkarı, buzlaq altın-da yatan süxurların 
quruluşunun və digər xüsusiyyətlərinin aşkar edilməsi üçün 
istifadə edilir. 
Çoxillik donmuş süxurların yayıldığı  şəraitdə faydalı 
qazıntıların axtarışı və kəşfiyyatı zamanı tətbiq edilən geofiziki 
üsullar və  aşağıda baxacağımız donma – geofiziki şəraitdə 
tətbiq edilən üsullar istifadə edilir.