Microsoft Word A7fac794. tmp doc

2.10. Donmuş və donu açılmış süxurların  
xəritəsinin tərtib edilməsi 
 
Donuşluq zonanın xəritələnməsi və rayonlaşdırılması 
üçün, yəni təmasların, tektonik qırılmaların, müxtəlif 
geokrioloji xüsusiyyətli donmuş süxurların yayılma sərhədlərini 
və  həmçinin donu açılmış süxurların yayılma sahələrini aşkar 
etmək üçün müxtəlif geofiziki profilləmə üsulları tətbiq edilir: 
a) aerofiziki (xüsusilə, aeromaqnit) və qravimetrik 
planalma; b) elektrik və elektromaqnit profilləmələri (təbii sahə 
üsulu (TP)), fərz olunan müqavimət (FM), yaradılmış 
polyarlaşma (YP), elektrik sahəsinin təmassız ölçülməsi 
(ESTÖ), dipol elektromaqnit (DEMP), yüksəktezlikli fasiləsiz 
(YTES-PK); v) infraqırmızı planalma (IQP) və termometriya 
(şpurlarda və quyularda temperaturun ölçül-məsi). 
Bu məqsədlər üçün  əsas informasiyanı elektromaqnit 
(ŞEZ, BS) və seysmik (SDÜ, ƏDÜ) zondlama və quru 
quyularda QGT-n (bu şəraitdə yura mayeləri ilə karotaj 
süxurların həqiqi fiziki xüsusiyyətləri haqda həqiqi məlumat 
vermir) köməyi ilə alırlar.  
Donuşluq zonalarının xəritələnməsi məsələsini daha 
dəqiq həll etmək üçün,   iki-üç geofiziki üsul istifadə edilir (o 
cümlədən, termik planalma). Üsulun seçilməsi donuşluq – 
geofiziki, geomorfoloji şəraitdən və  həmçinin kəşfiyyatın 
dərinliyindən asılıdır. Iş aparmaq üçün ən az dərinlikli (10 m-ə 
yaxın),  əlverişli qış mövsümü, əlverişsiz yerüstü şəraiti olan 
rayonlarda (ana süxurların çıxışı və s.) HUD – RK, YTES, IQP 
kimi geofiziki üsulların tətbiqi məqsədəuy-ğundur. Bir neçə on  

---

 
 
 
 
metrdən çox dərinlikli sahələrdə TP, DEMP, ESTÖ, ilkin bir 
neçə yüz metrlikdə isə –EP, YP, həmçinin qravimaqnit 
kəşfiyyatı və zondlama üsulları üstünlük təşkil edir. Elektrik və 
elektromaqnit profilləmənin dərinliyi qidalandırıcı  və 
qəbuledici xətlər arasındakı köçürülmənin dəyişməsi və istifadə 
olunan elektrik sahəsinin tezliyi ilə idarə olunur. 
Sistem və müşahidə  şəbəkəsi miqyasdan, işin məqsədli 
istiqamətləndirilməsindən, donuşluq – geofiziki və 
geomorfoloji  şəraitin xüsusiyyətlərindən asılıdır. Kiçik və 
ortamiqyaslı donuşluq – geofiziki planalma işlərini landşaft - 
donuşluq planalması  və aerokosmik şəkillərin deşifrələn-məsi 
zamanı aşkar edilmiş xüsusi sahələrdə aparırlar. Irimiqyaslı  və 
dəqiq geofiziki planalmada landşaft – donuşluq planalması 
zamanı ayrılmış sahələrin sərhədlərinə və relyef elementlərinin 
uzanmasının  əksinə istiqamətlən-dirilmş profillərlə sahəvi 
müşahidələr aparırlar. Aldığımız xəritənin müqyasında 
profillərarası  məsafə 1-2 sm, müşahidə addımları isə yer 
səthində 1-10 m olur. 
Geofiziki profilləmənin müxtəlif üsullarının qrafiklərinin 
interpretasiyası keyfiyyətlidir və qrafiklərdə  və  xəritələrdə 
anomaliyaların müşahidə olunmuş parametr-lərinin ayrılmasına 
gətirib çıxarır (çox vaxt donmuş süxurları  aşkar edən 
maksimumlar, müxtəlif səviyyəli sahələr və s.) 
Nəticələri təhlil edərkən donuşluq – geoloji 
informasiyaya əsaslanmaq, bu və ya digər geofiziki və donuşluq 
parametrləri (buzluluq, litologiya və s.) arasında korrelyasiya 
əlaqəsi aşkar etmək lazımdır. 
 

---

 
 60