Microsoft Word al azkor ziyouz com doc

«Men yerda (Odamni) xalifa qilmoqchiman»
(Baqara surasi, 30-oyat) va 
«Ey Dovud, darhaqiqat, Biz seni yerda xalifa qildik»,
deb aytgan (Sod surasi, 26-oyat). 
Ibn Abu Mulaykadan rivoyat qilinadi. Bir kishi Abu Bakr Siddiqqa (r.a.) «Ya xalifatulloh», 
ya’ni «Ey Allohning xalifasi», deganida, bu zot: «Men Muhammad sollallohu alayhi 
vasallamning xalifalariman. Men mana shu bilan roziman», dedilar. 
Bir kishi Umar ibn Abdulazizga (r.a.) «Ya xalifatulloh», deganida, bu zot: «Senga voy 
bo‘lsin. Sen ancha yiroq so‘zlarni ishlatding. Onam meni Umar, deb ismlagan. Agar meni 
shu ism bilan chaqirsang, buni qabul qildim. So‘ngra ulg‘aydim. Bas, Abu Hafs, deb 
kunyalandim. Agar mana shu kunya bilan meni chaqirsang, qabul qildim. So‘ngra sizlarni 
ishlaringizga boshliq bo‘ldim. Bas, meni amirul mo‘minin, deb ismladinglar. Agar meni 
mana shu atama bilan chaqirsang, kifoya qiladi», dedilar. 

---

Al-Azkor. Al-Faqih an-Navaviy 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
257
Abul Hasan al-Morudiy «Ahkom as-Sultoniyya» nomli kitoblarida imomni xalifa, deb 
ismladilar. Chunki u Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga ummatlaridan xalifa 
(o‘rinbosar) bo‘ldi. Umumlashtirib, xalifa yoki xalifatu rasululloh, deb aytish joiz. 
«Xalifatulloh» degan so‘zimizning joizligida ixtilof qilingan. Ba’zilar Allohning 
maxluqotlaridagi huquqlarda qoim bo‘lib, bor bo‘lgani uchun joiz, deyishgan. Bunga 
Allohning so‘zidagi 
«U sizlarni yer yuzida xalifa qilib qo‘ygan Zotdir» 
oyatini dalil 
qilib keltirishgan (Fotir surasi, 39-oyat). 
Lekin jumhur ulamolar xalifatulloh, deb atashdan man qilishdi. Va bunday deb aytsa, 
gunohkor bo‘lishga olib borishini ta’kidlashgan. 
Imom Navaviy aytdilar: «Birinchi amirul mo‘minin, deb ismlangan kishi Umar ibn 
Xattobdirlar. Ilm ahllari orasida bu haqda xilof yo‘q. Ammo ba’zi johillar Musaylama, deb 
aytishadi. Bu fikr ochiq xato va ulamolar ijmo’iga muxolif bo‘lgan xunuk johillikdir. 
Ulamolar kitoblarida ochiqchasiga ittifoq qilib, naql qilishlaricha, birinchi amirul 
mo‘minin, deb ismlangan zot Umar ibn Xattobdirlar». 
Imom Abu Umar ibn Abdulbirr «Istiy’ob» nomli kitoblarida Umar ibn Xattobni birinchi 
bo‘lib amirul mo‘minin, deb nomlanishlariga sabab Abu Bakr (r.a.) xalifatur-rasululloh 
(Rasululloh o‘rinbosarlari), deb ismlanganliklaridir, deydilar. 
Fasl:
Sultonga yoki bundan boshqa hukmdorga shahanshoh, deb aytish qattiq harom 
bo‘lgan amallardandir. Chunki uning ma’nosi mulklarning podshosi, deganidir. Bu sifat 
Allohdan 
943/10. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: 
«Allohning huzuridagi tahqirlangan ism bir kishining «malikul amlok» (mulklarning 
podshosi) deb atalmog‘idir», dedilar. Biz buni «Ismlar kitobi»ning 731-hadisida zikr 
qildik. 
Fasl:
«Sayyid» lafzi haqida: 
Bilingki, «sayyid» lafzi qavmida ustun, qadri oliy boshliq, fozil kishilarga va bundan 
tashqari g‘azabi qo‘zg‘amaydigan halim kishiga, saxiyga, podshohga va erga nisbatan 
ishlatiladi. 
Fazl ahllariga «sayyid» lafzining ishlatilishi haqida ko‘plab hadislar kelgan. 
944/11. Abu Bakrdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Hasan 
ibn Ali bilan (r.a.) minbarga ko‘tarildilar-da, «Bu bolam sayyiddir. Shoyadki, Alloh bu 
bilan musulmonlarning ikki jamoasi orasini isloh qilsa», dedilar. Imom Buxoriy 
rivoyatlari. 
945/12. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi 
vasallam Sa’d ibn Muoz kelganlarida ansoriylarga qarata: «Sayyidlaringizga yoki 
yaxshilaringizga turinglar», deb aytdilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 

---

Al-Azkor. Al-Faqih an-Navaviy