Microsoft Word al azkor ziyouz com doc
Yüklə 0,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
| www.ziyouz.com
kutubxonasi 269 vasallamning «Kishilar orasini isloh etish maqsadida yaxshilikni yetkazgan yoki yaxshilik aytgan kishi yolg‘onchi emas», deb aytganlarini eshitganlar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. Muslimning rivoyatida ziyoda qilinishicha, Ummu Gulsum: «Uch narsadan tashqari kishilar gapiradigan narsaning birortasida ruxsat berilganini eshitmadim. Urushda, kishilar orasini isloh qilishda hamda er xotiniga, xotin eriga gapiradigan so‘zida», deb aytdilar. Bu hadis o‘zaro manfaatlarda ba’zi yolg‘onlarni ishlatish muboh ekanini ochiq-oydin ko‘rsatib turibdi. Ulamolar o‘sha muboh bo‘lganlarini anikdab ko‘rsatib berishgan. Bularning eng anig‘i - Imom Abu Homid G’azzoliyning quyidagi so‘zlaridir: «Kalom maqsadga erishish yo‘lidagi vositadir. Har bir maqtovli maqsadga rostgo‘ylik bilan ham, yolg‘onchilik bilan ham yetishish mumkin. Bas, yolg‘on ehtiyoj bo‘lmagani uchun unda haromdir. Agar rostgo‘ylik bilan yetishish imkoni bo‘lmay, yolg‘on bilan yetishish imkoni bo‘lsa, agar maqsad muboh bo‘ladigan narsa bo‘lsa, bundagi yolg‘on mubohdir. Va agar maqsad vojib bo‘ladigan narsa bo‘lsa, vojibdir. Agar biror musulmon kishi zolimdan yashirinib olgan bo‘lsa va u musulmon haqida zolim so‘rasa, uni yashirish uchun yolg‘on gapirish vojib bo‘ladi. Shu singari o‘zida yoki boshqa kishida omonat bo‘lsa va zolim o‘sha molni tortib olishni xohlasa uni yashirib yolg‘on gapirishi vojib bo‘ladi. Bordiyu o‘sha omonat xabar berilsa va u omonatni zolim kuch bilan olib qo‘ysa, xabar beruvchi omonatga kafil bo‘lishi vojib bo‘ladi. Va agar qasam ichishni talab qilsa, qasam ichib, o‘sha qasamida yolg‘on ishlatadi. Shu singari agar urushda yoki arazlashganlarning orasini isloh qilishda yoki qalbini moyil qilib jinoyatdan xalos etishda yolg‘onsiz ro‘yobga chiqmaydigan bo‘lsa, yolg‘on harom emas. Bularning barchasida «tavriya», ya’ni lafzining zohiriga yolg‘on bo‘lsa ham, unga nisbatan yolg‘on bo‘lmagan sog‘lom maqsadli ibora qo‘llash tushuniladi. Agar unday narsani qasd qilmasdan ham bu o‘rinda yolg‘on ishlatish harom emas». Yana Abu Homid G’azzoliy: «Shu singari o‘zi yoki boshqa uchun yaxshi maqsadga bog‘liq narsalarda ham mumkin. Misol, zolim kishi uning mol-mulkini tortib olish maqsadida so‘raganida, u moli borligini inkor etishi yoki u bilan Allohgina bilishi mumkin bo‘lgan fahsh ishi haqida sulton so‘raganida, uni inkor qilishi joiz. Ya’ni, zino qilmadim yoki sharob ichmadim, deb», dedilar. Had urishlikka iqror bo‘lgan (jinoyatchi)ga iqroridan qaytishni talqin etish haqida mashhur hadislar bor. Ammo boshqa maqsadda, masalan, birodarining sirini so‘rasa, bas, uni inkor qiladi. Xullas, yolg‘on bilan rost keltirib chiqaradigan zararlarning orasini solishtirib chiqadi. Agar rost gapirishda zarar qattiqroq bo‘lsa, yolg‘on gapiraveradi. Agar uning aksi yoki shak bo‘ladigan bo‘lsa, yolg‘on unga harom bo‘ladi. Agar yolg‘on gapirishning mubohligi o‘z nafsiga taallukdi bo‘lsa, yolg‘on gapirmasligi mahbub. Bordi- yu boshqa kishiga taalluqli bo‘lsa, beparvolik joiz emas. Har bir muboh qilingan paytdagi yolg‘onni tark qilmoq qat’iyatlilikdir. Ammo vojib bo‘ladigan bo‘lsa, unday emas. Bilingki, albatta yolg‘on - biror narsaning xilofini xabar berishlik. Xoh uni qasd qilsin yoki ogohsiz qolsin. Lekin ogohsiz qolsa, gunohkor bo‘lmaydi. Albatta qasd qilsa, gunohkor bo‘ladi. Bunga dalil Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning «Kimki menga qasddan yolg‘on gapirsa, joyini do‘zaxdan tanlab qo‘yaversin», degan so‘zlaridir. |