Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Eş‘arîlik İsimlendirilmesi Ebû’l-Hasan el-Eş‘arî (260/324-873/936) ve talebeleri tarafından Ehl-i Sünnet inanç esasları temelinde kurulan Eş‘arîlik, Mutezile mezhebinin Abbasî halifelerinin desteğiyle güçlenmesinden sonra, bu oluşuma ve diğer fırkalara karşı sahih akideyi Rasulullah’ın sünnetine uygun olarak savunma hedefiyle teşekkül eden bir mezheptir. Adını kurucusuna nispetle alan Eş‘arîlik, ilâhî sıfatlar, kulların fiilleri ve iman-günah konularına dair görüşlerine bakılarak, muhalifleri tarafından Müşebbihe, Cebriyye ve Mürcie gibi isimlerle de anılmıştır. Öncüsü Ebû'l-Hasan el-Eş‘arî’den dolayı mezhebin mensuplarına, Eş‘arî kelimesinin çoğulu olan Eşâ’ira adı da verilmiştir. Eş‘arî, Sünnî akidenin gelişip yayılmasındaki katkılarından dolayı Nâsırüddîn (dinin yardımcısı) lakabı ile anılmıştır. Küçük yaşta babasını kaybeden Eş‘arî, onun vasiyeti üzerine Sünnî bir âlim olan Yahya İbn Zekeriyyâ es-Sâcî’nin öğrencisi oldu. Annesinin Mu'tezile mezhebinin ileri gelenlerinden Ebû Ali el-Cübbâî ile evlenmesin- den sonra da üvey babasının himayesinde yetişti ve ondan kelâm ilmi okudu. Bir taraftan da dönemin bazı Sünnî âlimlerinden hadis ve fıkıh dersleri aldı. 74 Basra'da oturduğu yıllarda zaman zaman Bağdat'a giderek Ebû İshak el- Mervezî’nin derslerine katıldı. Hocası Ebû Ali el-Cübbâî'nin etkisiyle gençliğinde Mu'tezilî görüşleri benimsemesine, hatta bunları savunan eserler yazmasına rağmen 300/913 yılı civarında Mutezile mezhebini eleştirmeye başladı. Eş‘arî, belli bir süre Ahmed b. Hanbel’in görüşlerinden etkilenmiş ve onun usûlünü izleyerek, Kaderiye ve Mu’tezile’ye ağır eleştiri ve ithamlarda bulunmuştur. Özellikle te’vil, ruyetullah, şefaat, kabir azabı, halku’l-Kur’ân, kulların fiilleri, hayır-şer, mürtekib-i kebîre, va’d ve vaîd konularında nassa ters düştüklerini ileri sürerek onlardan ayrıldığını ilan etmiştir. Eş‘arî daha sonra Ehl-i Hadîs usûlünü de terketmiş, o zamana kadar Mutezile elinde kullanılan Kelâm usûlünü alarak bu usûlü Ehl-i Sünnet prensiplerini ispat ve müdafa için istihdam etmiştir. Eş‘arî'nin itikadî ve fikrî hayatındaki bu keskin değişiklik, farklı sebeplere bağlanmıştır. Ancak Eş‘arî’nin mezhep değiştirmesini özel bir olaya bağla- mak yerine, onun gerçeği arama çabalarının, özellikle başta Ebû Hanîfe ve takipçilerinin düşünceleri olmak üzere daha önce yapılmış Mu'tezile'yi tenkit mahiyetindeki çalışmaları incelemesinin ve bu suretle kaydettiği gelişmenin bir sonucu saymak daha makul görünmektedir. Eş‘arî'nin, Mâverâünnehir'de Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, Mısır'da Ebû Ca'fer et-Tahâvî ile aynı dönemde yaşadığı bilinmektedir. Aynı dönemde Ehl-i Sünnet imamlarından biri olan Ahmed b. Hanbel'in naslardan hareketle belirleyip savunduğu itikadî esasları, daha önce Ebû Hanîfe ile İbn Küllâb'ın yaptığı gibi akıl ilkeleriyle destekleyip uzlaştırmaya çalışmasından sonra İslâm düşünce tarihinde yeni bir dönem başlamış ve Kelâm ilmi Ehl-i Sünnet âlimlerince meşru kabul edilerek temel dinî ilimlerden biri haline getirilmiştir. Eş‘arî'nin Ehl-i Sünnet akaidini kelâmî metotla savunması büyük yankılar uyandırmış ve birçok âlim onun metodunu benimseyip geliştirmeye başlamıştır. Eş‘arîyye'nin, Mâlikî ve Şâfiî ulemânın da desteğini alarak kısa zamanda geniş bir coğrafyaya yayılıp Ehl-i Sünnet'in büyük bir düşünce ekolu haline gelişinde, nakille aklı birleştiren orta yollu bir usûlü uygulamasının önemli rol oynadığı kabul edilir. Eş‘arî muhtemelen 300'lü yıllarda Bağdat'a giderek hayatının geri kalan kısmını orada geçirdi. Bağdat'ta Hanbelîler'in ileri gelenlerinden İmam Berbehârî’yi ziyaret ederek ona Mu'tezile’ye, ayrıca Hıristiyan, Yahudi ve Mecûsîler’e karşı yaptığı mücadelelerinden söz ettiyse de Berbehârî’den beklediği ilgiyi göremedi. Sonra da daha çok Ahmed b. Hanbel'in akîdesini yansıtan el-İbâne ‘an Usûli'd-Diyâne adlı eserini yazıp Berbehârî'ye sundu; ancak yine beklediği ilgiyi bulamadı. Bu arada Basra'da başlattığı öğretim ve telif faaliyetlerini, Bağdad'a göç etmesinden sonra Sünnî itikad doğrultusunda sürdürdü ve pek çok öğrenci yetiştirdi. İbâne’den sonra yazdığı el-Luma’ adlı eseri ise artık Ehl-i Hadîs’in görüşlerini yansıtmıyor, kendi reyciliğini ve kelamcılığını öne çıkartıyordu. Eş‘arî Müslümanların itikadî konulardaki ihtilâflarını Makâlâtü'l- İslâmiyyîn ve İhtilafu’l-Musallîn adlı Mezhepler Tarihi alanındaki mühim eserinde bir araya topladıktan sonra, bid'atçı görüşleri ve başta Aristoculuk olmak üzere felsefî fikirleri, ayrıca Hıristiyanlık, Yahudilik ve Mecusîliği çeşitli kitaplarında tenkide tâbi tutmuştu. Görüşleri, Hindistan'dan Endülüs'e kadar muhtelif milliyetlere mensup Müslümanların yaşadığı geniş bir coğrafyada yayılmıştır. Kaynaklarda Eş‘arî'nin ölümüyle ilgili olarak 320 (932) ile 380 (990-91) yılları arasında değişen farklı tarihler verilmekteyse de genellikle 324 (936) 75 yılında Bağdad'ta vefat ettiği ve şehrin güney bölgesinde bulunan bir mescidin yakınındaki türbeye defnedildiği kabul edilmektedir. Kâdî Abdülcebbâr'ın iddiasına göre Eş‘arî, Mu'tezile'den Ebû'l-Kâsım b. Sehlûye ile yaptığı münazarada yenik düşmesinin verdiği üzüntüyle hastalanmış ve bir süre sonra vefat etmiştir. Bu olaydan sonra Ebu'l-Kâsım "Kâtilü'l-Eş‘arî" lakabıyla anılmıştır. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|