Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)

 
SO‘LISh 
O‘simlik kasalliklarining ko‘p tarqalgan turlaridan biri bo‘lib, bunda o‘simlik butunlay yoki 
uning ayrim qismi turgor holatini yo‘qotadi. Bu kasallik turi bir yillik o‘simliklarda ham va ko‘p 
yillik o‘simliklarda ham, shu bilan birga mevali daraxtlarda ham uchraydi. Zararlangan 
o‘simlikning ko‘pincha yuqori qmsmi so‘lishi va o‘tkazuvchi to‘qima naylari qo‘ng‘ir tusga kirishi 
kuzatiladi. Bunda g‘o‘zaning vertisillyoz so‘lish kasalligi misolida ko‘rishimiz mumkin. 
ShIShLARNI HOSIL BO‘LIShI 
O‘simlik a’zolarida shishlarni hosil bo‘lishi, ko‘pincha zararlangan to‘qima xujayralarining 
xajmining kattalashishi natijasida o‘simlik a’zolarining noto‘g‘ri rivojlanishi sababli (gipertrofiya- 
karam kilasi) yoki to‘qima xujayralarini sonining oshishi tufayli (giperplaziya –mevali 
daraxtlarining rak kasalligi) yuzaga keladi. Shishlarni hosil bo‘lishini karam kilasi va mevali 
daraxtlarning bakteriya raki misolida ko‘rish mumkin. 
O‘SIMLIK A’ZOLARINI O‘ZGARIShI 
O‘simlik kasalligining bu turiga ayrim xaltali zamburug‘lar, viruslar va boshqa sabablar 
tufayli yuzaga keladigan o‘simlik a’zolaridagi (barg, poya, mevada) o‘zgarishlarini olish 
mumkin. O‘simlik a’zolarini o‘zgarishlarning quyidagi turlari mavjud:
“Bujmayish” (tirishish, burishish, buralish) barglarning parenxima xujayralarini barg 
tomirlariga nisbatan tez rivojlanishi tufayli bularning oraliq qismi bo‘rtib chiqadi, masalan 
shaftoli bargini bujmayish kasalligi. 
“Danaksizlanish” danakli meva daraxtlarining gul tugunchasini zararlanish natijasida 
noto‘g‘ri rivojlanishi tufayli danaksiz meva qopchasi yuzaga keladi (olxo‘ri mevasining 
danaksizlanishi). 
“Supurgining hosil bo‘lishi” o‘simlik poyalarini noto‘g‘ri rivojlanishi oqibatida yuzaga 
keladi. Buni zamburug‘ning ayrim avlodalri (olchada – Taphrina avlodiga mansub 
zamburug‘lar) yoki mikoplazmalar (tolda) yuzaga keltiradi. Kasallik tufayli poyalar mayda va 
to‘planib o‘sib, ko‘rinishi supurgini eslatadi. 
Barg va mevalarni shaklini o‘zgarishi virus keltiradigan kasalliklar tufayli yuzaga keladi 
(g‘o‘zaning bargini bujmayishi, kartoshka va pomidorning stolbur, barglarni paportniksimon 
bo‘lish kasalliklari). 
Yelimlarning hosil bo‘lishi. Bu kasallik turi ko‘pincha daraxtsimon ayrim hollarda boshqa 
o‘simliklarning poya, novda va mevalarida tashqi muhitningsh noqulay sharoiti yoki 
mikroorganizmlar yuzagakeladi. Zararlangan o‘simlik a’zosining xujayrasi va xujayra 
devorlarini gidrolizlanishi tufayli sarg‘ish yoki qo‘ng‘ir rangli ayrim holda qotib qoladigan 
ulimsimon modda ajralib chiqadi. 
ChIRISh 
Kasallikning bu turi ko‘p tarqalgan kasalliklardandir. O‘simlikning etli, ozuqa moddaga va 
suvga boy qismi (xo‘l meva, tuganaklar, ildiz mevalar) ko‘pincha chiriydi. Ko‘pincha 
o‘simlikning asosida ham bu holni kuzatish mumkin chirish 2 xil bo‘ladi – xo‘l va quruq 
chirish. Xo‘l chirishda zamburug‘ va bakteriya ta’sirida to‘qima yumshab qoladi. Quruq 

---

chirishda esa xujayra devorining yemirilishi tufayli to‘qima uqalanuvchi kukunsimon massaga 
aylanadi. 
Chirishga misol qilib kartoshkani quruq va xo‘l chirishini hamda sabzavotlarni 
omborxonada saqlash davridagi chirishlarini (sabzini oq va kul rang chirishi) olishimiz mumkin