Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)

Mashg‘ulot davomida gerbariy, fiksatsiyalangan jihozlar, jadvallar bilan tanishish 
davomida rasmlarni xam chizish zarur. Kasallikni ko‘rinishiga qarab uni turlarga ajratish 
kerak. 
 
MAVZU: GULLI PARAZIT USIMLIKLAR. 
Ish rejasi:
I. Gulli-yarim parazitlar: 
1. Ildizdagi (Ivan-da-Mariya) 
2. Poyadagi (Omela, arsetobium) 
II. Gulli-tuliq parazitlar: 
1. Ildizdagi (shumg‘iya) 
2. Poyadagi (zarpechak) 
Zaruriy jixozlar: Gerbariydan namunalar (zarpechak, shumg‘iya, arsetobium, omela). 
Omelani fiksatsiyalangan urug‘i. Rangli jadvallar. 
Umumiy tavsifi. Deyarli hamma gulli yuksak o‘simlik mustaqil ravishda anorganik 
moddalardan organik moddalarni xosil qilishadi, ya’ni avtotrof oziqlanadi. Bu o‘simliklar odatda 
yaxshi rivojlangan ildizlarga ega bo‘lib, ular orqali tuproqdan suv va mineral moddalarni oladi 
hamda yashil barglari yordamida quyosh nuridan foydalanib, organik moddalarni hosil qiladi. 
Lekin bu guruhga kiruvchi ayrim botanik oilalarga mansub bo‘lgan o‘simliklar o‘zining 
hayotiy faoliyati tufayli yarim yoki to‘liq parazit holatda yashashga moslashgan. Parazit holda 
xayot kechirishi ularni boshqa o‘simliklarning ildizi yoki yer ustki a’zolarida yopishib yashashga 
moslashishiga olib kelgan. Ana shunday hayotiy faoliyatiga ko‘ra, gulli parazit o‘simliklar ildiz va 
poya parazitlariga bo‘linadi. Bu o‘simliklarning yashash sharoitiga ko‘ra ularning ildizlari qisman 
yoki butunlay rivojlanmagan. Shuning uchunular xujayin o‘simlikdan suv, mineral va organik 
moddalarni oladilar. 
Yuqorida qayd etilgan gulli parazit o‘simliklar o‘zida organik moddalarni hosil etishiga 
ko‘ra o‘zaro bir biridan farq qiladilar. Gulli parazit o‘simliklarning ayrimlari yashil barg va poyaga 
ega bo‘lganligi uchun organik moddalarni hosil qila oladi, shuning uchun ularni yarim parazitlar 
xam deb yuritiladi. Ayrimlari esa yuksak o‘simliklarga xos bo‘lgan organik moddalarni -xosil qilish 
xususiyatini (shu bilan birga xlorofill donachasi va yashil rangini) yo‘qotgan. Bunday parazitlar 
xo‘jayin o‘simliklardan fakat suv va mineral moddani emas, balki organik moddalarni xam oladilar. 

---

Shuning uchun ularni tuliq parazitlar deb ataladi. Gulli parazit o‘simliklar bir necha guruxlarga 
bo‘linib o‘rganiladi.
1.Gulli-yarim parazit o‘simliklar; a) ildizdagi; b) poyadagi 
2Gulli – to‘liq parazit o‘simliklar ; ) ildizdagi; b) poyadagi 
Ildizdagi gulli –yarim parazit o‘simliklarga Ivan – da-Mariya o‘simligini olishimiz mumkin. 
Ivan-da-Mariya o‘simligining ildizida mayda surgichlar bo‘lib, shular yordamida turli daraxtlar va 
butalar ildiziga yopishib olib yashaydi. Bu oilaga kiruvchi boshqa o‘simliklar (pogremok, mo‘tnik) 
o‘tsimon o‘simliklarda yarim parazit holda hayot kechiradi. Ular o‘tsimon o‘simliklarni 
siyraklashtiradi va yig‘iladigan xashakning sifatini pasaytiradi. 
Daraxtlarda yarim parazit holda hayot kechiruvchilarga misol qilib omelani olishimiz 
mumkin. 
Omela (Vissum album L.). Omela yaxshi rivojlangan yashil bargga va tarmoqlangan 
shoxlarga ega bo‘lgan ko‘p yillik o‘simlikdir. U ikki pallali, ikki uyli, ya’ni onalik guli va otalik 
guli aloxida usimliklarda rivojlanadigan o‘simlikdir. Mevasi-rezavor meva bo‘lib, yopilganda rangi 
oq tusga kiradi. Rezavor meva urug‘li bo‘lib, yelimsimon moddaga egadir. Yopilgan urug‘lar faqat 
yorug‘likda unib chiqadi. Unib chiqqan maysa katta bo‘lib, uchi yassi. Poyasi qalin kutikula bilan 
qoplangan, lekin po‘kak qavati bo‘lmaganligi uchun suvni osonlik bilan parlatib yuboradi, shuning 
uchun suvga bo‘lgan talabi kuchli. Ko‘pincha o‘simlikning omela zararlagan qismi yo‘g‘onlashib 
ketib, ko‘rinishi shishga o‘xshab qoladi. Agar shishni ko‘ndalang kesib qaralsa, o‘simlikning 
po‘stloq qismida omelani ildizi-rizoidlarini ko‘rishimiz mumkin. Daraxtning rivojlanishi tufayli bu 
rizoidlar kambiy qismiga qarab chuqurlashib boradi. Bundan ko‘rinib turibdiki, omelada xaqiqiy 
ildizlari bo‘lmaydi, balki ularning o‘rnini so‘rg‘ichlar bosadi. Omela olma, nok, terak, eman, igna 
bargli daraxtlarda va boshqa manzarali daraxtlarda parazitlik qiladi. Omelani urug‘i qushlar 
yordamida tarqatiladi. Ular yopishqoq bo‘lganligi uchun daraxtlarga yopishib keyin, asta-sekin 
o‘sib rivojlanadi.
To‘liq parazitlarni o‘rganishda ularning parazitlik hayot kechirishidagi ayrim xususiyatlariga 
e’tibor berishimiz zarur. Bular quyidagilardir: ildiz sistemasi yo‘q, bularning o‘rnini so‘rg‘ichlar 
oladi, barglari yo‘q, poyasi siyox rang yoki sarg‘ish lekin yashil emas. To‘liq parazitlar ichida 
shumg‘iya va zarpechak alohida o‘rin tutadi.