Yadroning bo’linish rеaktsiyalari


Mavzu: Mustaqil manbali o„zgarmas tok zanjirini hisoblash. Elektr



Yüklə 0,58 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/9
tarix31.01.2023
ölçüsü0,58 Mb.
#122800
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Yadroning bo’linish råaktsiyalari

Mavzu: Mustaqil manbali o„zgarmas tok zanjirini hisoblash. Elektr 
zanjirning kompleks uzatish funksiyasini hisoblash.
Reja:
1. Kirxgof qonunlarini bevosita so’llash usuli.
2. Kontur toklari usuli.
3. Tugun potentsiallari usuli.
Elektr zanjirlarini hisoblashdagi asosiy vazifa tokning zanjir tarmotslarida 
shunday taqsimlanganligini anitqlashdir. Bu vazifa elektr zanjiri uchun asosiy 
bulgan Om va Kirxgof qonunlaridan foydalanib hal etiladi. Murakkab elektr 
zanjirlarining ishlashini tahlil silish va hisoblash uchun Kirxgofning ikkala 
sonuniga asoslangan bir nechta usullar ishlab kiritilgan.
Ammo konkret sharoitda berilgan elektr zankiri sxemasidagi elementlarning 
joylashishiga (konfiguratsiyasi) ko'ra va masalada so'yilgan sharoitlarga binoan 
uni saysi usul bilan yechish samarali bo'lsa, o'sha usuldan foydalanish tavsiya 
etiladi. Quyida elektr zanjirlarini hisoblashning amalda keng tartsalgan usullari 
bilan tanishib chiqamiz.
Kirxgofning birinchi va ikkinchi qonunlaridan foydalanib, har qanday 
murakkablikdagi tariotslangan elektr zanjiri uchun kerakli tenglamalarni 
tuzgandan so'ng ularni birgalikda yechib, zarur kattaliklarni (masalan, toklarni) 
anitslash mumkin. Berilgan elektr zanjiri uchun Kirxgof qonunlariga asoslanib 
tenglamalar tuzishdan avval suyidagi tartib va soidalarga rioya silish lozim:
1. Berilgan elektr zanjiri sxemasini iloji boricha soddalash girish.
2. Berilgan elektr zanjiri sxemasini mustatsil kongurlarga ajratish.
3. Sxemada avvaldan berilgan EYUK. kuchlanish va toklarning hamda 
avvaldan noma'lum bo'lgan toklarning ixtiyoriy shartli muskat yo'nalishini 
ko'rsatish (tanlash).
4. Sxemadagi har bir berk kongurni aylanib chitsishning ixtiyoriy 
yo'nalishini ko'rsatish (tanlangan yo'nalish bo'yicha tuzilgan tenglamalar o'zaro 
boglits bo'lmasin).
5 Kirxgofning birinchi sonuni bo'yicha p — 1 (p — sxemadagi tugunlar 
soni) hol uchun toklar tenglamasini tuzish, aks holda oxirgi tugun uchun tuzilgan 
tenglama avvalgilariga bog'liq bo'lib qoladi.


6. Kirxgofning ikkinchi qonuniga ko'ra (o'zaro bog'liq bulmagan) K — (p —
1) yetishmovchi tenglamalarni tuzish [ K — noma'lum toklar soni).
7 Kirxgof qonunlari bo'yicha tuzilgan tenglamalar soni sxemadagi tarmoklar 
soniga teng bo'lishi kerak. Misol tariqasida rasmda kursatilgan elektr zanjirdagi 
toklarni aniqlaylik (EYUK va qarshiliklar ma'lum, deb faraz qilamiz). Berilgan 
boshlang'ich sxemani , a soddalashtirgandan so'ng b dagi sxema hosil bo'ladi.
Sxemada avvaldan ma'lum bo'lgan EYUK yo'nalishini va aniqlanishi lozim 
bulgan toklarning ixtiyoriy musbat yo'nalishi- ni ko'rsatib, Kirxgof qonunlariga 
ko'ra tenglamalar sistemasini tuzamiz. Tarmoqlar soni uchta bo'lgani uchun 
tenglamalar soni ham uchta bulishi kerak:
tenglamalar sistemasini yechish natijasida ayrim toklar musbat yoki manfiy 
ishoraga ega bo'lib qolishi mumkin. Musbat ishoralar toklarning haqiqiy 
yo'nalishlari to'g'ri belgilanganligini, manfiylari esa toklarning yo'nalishi teskari 
belgilanganligidan darak beradi.
3. 
Bu usul murakkab elektr zanjirlarini hisoblashda amalda keng 
qo'llaniladigan usullardan biri bo'lib, Kirxgofning ikkinchi konuniga binoan 
tuzilgan tenglamalar bo'yicha tahlil kilinadi.
Kontur toklari usuli tugun nuqtalari ko'p bo'lgan murakkab elektr zanjirlarni 
hisobl ashda samarali bo'lib, u yordamida tenglamalar sistemasi tuzilganda, 
Kirxgofning birinchi qonuni bo'yicha tuziladigan tenglamalardan farqli o'laroq, 
umumiy yechiladigan tenglamalarning soni avvalgi usulga Karaganda bittaga
kamayadi.


Mazkur usul yordamida murakkab elektr zanjirining sxemasi rasmda 
hisoblanganda uni avval mustaqil (1; 2;3) kontur- larga ajratib, har bir kontur- da 
ixtiyoriy yo'nalishga ega bulgan kontur toklari /,, /p va /I1 oqib o'tayapti, deb 
faraz kilinadi. Kontur toklarining yo'nali- shini, iloji boricha, EYUK lar 
yo'nalishiga mos qilib olgan ma'qul. Agar kontur toklarining qiymatlari aniqlansa, 
ular orkali barchya tarmoklarlagi toklarning haqiqiy kiymatlarnni aniqlash 
mumkin.
Kontur toklari absolyut kiy- mat jihatdan mustaqil tarmoqlardagi toklarga 
teng bo'lishi kerak Agar mustaqil tarmoq- dagi tokning yo'nalishi (ixtiyoriy 
olingan) kontur tokining yo'nalishi bilan mos bo'lsa, mustaqil tarmoqdagi tok 
ishoraga, mos bo'lmasa manfiy ishoraga ega bo'ladi. Sxemada nechta mustaqil 
kontur bo'lsa, o'shancha tenglama tuzish kerak. Shunday qilib, ko'rilayotgan 
sxema uchun Kirxgofning ikkinchi qonuniga asosan kuyidagi tenglamalar 
sistemasini tuzamiz.
Quyidagi belgilashlarni kiritamiz:
EmE' E ~ E  -£• £ ~ E  4-£•

I* h i
4 v
**111 
c j T c (i
Я» *#!+% +#•;
tenglamalar sistemasini umumiy holda quyidagicha yozamiz:


Bu yerda: E{, En, — tegishli konturlardagi EYU K larning algebraik 
yiginaisi; R1, R2, R3tegishli yondosh konturlar orasidagi yondosh tarmoqlar 
qarshiliklarining yig'indisi yoki konturlarning o'zaro qarshiliklari
4. 
Agar zanjirdagi berilgan EYUK (tok) manbalari va qarshiliklari bo'yicha 
zanjirning tarmoqlaridagi toklar va barcha tugunlari orasidagi kuchlanishlar 
pasayishini aniqlash mumkin bo'lsa, bunday zanjirni tahlil qilish mumkin, deb 
hisoblanadi. Agar ixtiyoriy murakkab elektr zanjirdagi (t + 1) tugunlardan 
bittasini ajratib olib, uning potentsiali nolga tenglashtirilsa (hol- da qolgan barcha tugunlarning potentsiali ana shu tugunga nisbatan 
aniqlanadi:
unda q va S tug'unlari orasiga joylashgan q — 5 tarmoqning qismalaridagi 
potentsiallar ayirmasi s-q — bo'ladi F1,f2,f3 . . . fttugunlarning potentsiallari 
ma'lum bulsa. ular orasidagi ayirma har doim shu tarzda aniklanadi. So'ngra 
Kirxgofning birinchi qonuniga binoan zanjirning t ta muvozanat tenglamasi 
tuziladi. 
Tenglamadagi 
tegishli 
tarmoklarning 
toklarini 
shu 
tarmoq 
o'tkazuvchanligining uning elementilagi kuchlanishning pasayishiga ko'paytmasi 
tarzida ifodalaymiz.
a, b va v tugunlarning potentsiallarini tegishlicha orqali belgilab, butun zanjirning toklari uchun kuyidagi tenglamalarni tuzamiz:

Yüklə 0,58 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin