Mühazirə Fənn: Nəqliyyat hüququ Müəllim Sərvərov Bəxtiyar

12. Avtomobil nəqliyyat daşımaları hüququ haqqında anlayış, onun əhəmiyyəti və mənbələri

Avtomobil nəqliyyatı ölkənin nəqliyyat sistemi strukturunda əsas və

aparıcı yerlərdən birini tutur. Bu nəqliyyat növü hər bir dövlətin iqtisadi

həyatında mühüm rol oynayır. Avtomobil nəqliyyatını xalq təsərrüfatının vacib

sahələrindən biri hesab etmək olar. O, nəqliyyatın digər növləri ilə birlikdə

məhsulların normal istehsal prosesini və mübadiləsini təmin edir. Əhalinin bir

yerdən başqa yerə getməsinin və hərəkət etməsinin vacib vasitələrindən biri

avtomobil nəqliyyatı hesab edilir.

Avtomobil nəqliyyatı bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir. Bu nəqliyyat növü,

hər şeydən əvvəl, yükün «qapıdan qapıya» prinsipi əsasında daşınmasını, yəni

bilavasitə yükgöndərənin anbarından yükalanın anbarına çatdırılmasını təmin

edir. Avtomobil nəqliyyatının yüksək sürətlə hərəkət etmək qabiliyyətinə malik

olması yükün təyinat yerinə nisbətən tez çatdırılmasını təmin edir. Digər

tərəfdən, avtomobillər müxtəlif yollarla hərəkət etmək imkanına malik olan

nəqliyyat vasitəsidir.

Ölkədə daşınan yüklərin xeyli hissəsi avtomobil nəqliyyatının payına

düşür. Sərnişinlərin daşınmasında da avtonəqliyyat aparıcı yer tutur.
Beləliklə, avtomobil nəqliyyatı xalq təsərrüfatının ən mühüm sahələrindən

biridir. Praktikada elə bir sənaye, tikinti, kənd təsərrüfatı və digər müəssisələr

tapmaq olmaz ki, həmin müəssisələr avtonəqliyyatın xidmətindən istifadə

etməsinlər. Avtomobil nəqliyyatı əhalinin daşımalara olan ehtiyacının

ödənilməsində də mühüm rol oynayır. O, ən mobil nəqliyyat vasitəsi olaraq

magistral (əsas, ümumi istifadədə olan) yolların mövcudluğundan asılı deyildir.

Avtomobil nəqliyyatı vasitəsi ilə təsərrüfat subyektləri arasında gündəlik

nəqliyyat əlaqəsi təmin edilir.

Avtomobil nəqliyyatı beynəlxalq ticarət yüklərinin daşınmasında da

böyük əhəmiyyətə malikdir. Son zamanlar Azərbaycan Respublikası ilə MDB

ölkələri arasında, habelə İran İslam Respublikası və Türkiyə Respublikası ilə

beynəlxalq avtomobil daşımaları xeyli inkişaf etmişdir.

Avtomobil nəqliyyatı beynəlxalq sərnişin daşımalarında da mühüm rol

oynayır. Avropa ölkələrində müntəzəm beynəlxalq avtomobil xətləri təşkil

edilir. Müntəzəm sərnişin xətləri, hər şeydən əvvəl, mövsümdən-mövsümə açılır

və turistlərin daşınmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Hal-hazırda Böyük «İpək Yolu»nun (TRASEKA) bərpası layihəsi

(proqramı) çərçivəsində Asiyanı Qafqaz vasitəsilə Avropaya birləşdirən

avtomobil yolları (marşrutları) salınır. Bu yolların kontinentlərarası strateji

əhəmiyyəti vardır. Belə şəraitdə şübhəsiz ki, avtomobil nəqliyyatı ilə xarici

ticarət yüklərinin daşınması daha dinamik surətdə inkişaf edəcəkdir.

Nəqliyyatın digər növləri kimi avtomobil nəqliyyatı da müəyyən

funksiyalar yerinə yetirir. Həmin funksiyalara aşağıdakılar aiddir:4

-sənaye və kənd təsərrüfatı məhsullarının normal istehsalının və mübadilə-

sinin təmin edilməsi (avtomobil nəqliyyatı hazır məhsulların,

yarımfabrikatların, xammal və materialların istehlakçılara çatdırılmasında ən

mühüm vasitədir);

-tikintilərin ehtiyac və tələbatının təmin edilməsi (avtomobil nəqliyyatının

köməyi olmadan hər hansı bir tikinti layihəsinin həyata keçirilməsi mümkün

deyil. Tikinti yüklərinin, materiallarının, konstruksiya və detallarının

daşınması üçün avtomobil nəqliyyatından geniş surətdə istifadə edilir);

-əhalinin avtomobil daşımalarına olan tələbatının ödənilməsi (avtomobil

nəqliyyatı vasitələri, yəni avtobuslar, marşrut taksiləri olmadan şəhər və

şəhərlərarası sərnişin daşımalarının həyata keçirilməsini təsəvvürə gətirmək

mümkün deyil);

-ölkənin müdafiə gücünün möhkəmləndirilməsinə kömək edilməsi (hərbi

texnikanın, hərbi hissə və birləşmələrin əmlakının, ərzaq məhsullarının,

avadanlıq və qurğuların, hərbi geyim ləvazimatlarının və s. daşınmasında

avtomobil nəqliyyatı mühüm rol oynayır).
Avtomobil nəqliyyatı ölkənin nəqliyyat sistemi strukturunda əsas və

aparıcı yerlərdən birini tutur. Bu nəqliyyat növü hər bir dövlətin iqtisadi

həyatında mühüm rol oynayır. Avtomobil nəqliyyatını xalq təsərrüfatının vacib

sahələrindən biri hesab etmək olar. O, nəqliyyatın digər növləri ilə birlikdə

məhsulların normal istehsal prosesini və mübadiləsini təmin edir. Əhalinin bir

yerdən başqa yerə getməsinin və hərəkət etməsinin vacib vasitələrindən biri

avtomobil nəqliyyatı hesab edilir.

Avtomobil nəqliyyatı bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir. Bu nəqliyyat növü,

hər şeydən əvvəl, yükün «qapıdan qapıya» prinsipi əsasında daşınmasını, yəni

bilavasitə yükgöndərənin anbarından yükalanın anbarına çatdırılmasını təmin

edir. Avtomobil nəqliyyatının yüksək sürətlə hərəkət etmək qabiliyyətinə malik

olması yükün təyinat yerinə nisbətən tez çatdırılmasını təmin edir. Digər

tərəfdən, avtomobillər müxtəlif yollarla hərəkət etmək imkanına malik olan

nəqliyyat vasitəsidir.

Ölkədə daşınan yüklərin xeyli hissəsi avtomobil nəqliyyatının payına

düşür. Sərnişinlərin daşınmasında da avtonəqliyyat aparıcı yer tutur.

Beləliklə, avtomobil nəqliyyatı xalq təsərrüfatının ən mühüm sahələrindən

biridir. Praktikada elə bir sənaye, tikinti, kənd təsərrüfatı və digər müəssisələr

tapmaq olmaz ki, həmin müəssisələr avtonəqliyyatın xidmətindən istifadə

etməsinlər. Avtomobil nəqliyyatı əhalinin daşımalara olan ehtiyacının

ödənilməsində də mühüm rol oynayır. O, ən mobil nəqliyyat vasitəsi olaraq

magistral (əsas, ümumi istifadədə olan) yolların mövcudluğundan asılı deyildir.

Avtomobil nəqliyyatı vasitəsi ilə təsərrüfat subyektləri arasında gündəlik

nəqliyyat əlaqəsi təmin edilir.

Avtomobil nəqliyyatı beynəlxalq ticarət yüklərinin daşınmasında da

böyük əhəmiyyətə malikdir.2 Son zamanlar Azərbaycan Respublikası ilə MDB

ölkələri arasında, habelə İran İslam Respublikası və Türkiyə Respublikası ilə

beynəlxalq avtomobil daşımaları xeyli inkişaf etmişdir.

Avtomobil nəqliyyatı beynəlxalq sərnişin daşımalarında da mühüm rol

oynayır. Avropa ölkələrində müntəzəm beynəlxalq avtomobil xətləri təşkil

edilir. Müntəzəm sərnişin xətləri, hər şeydən əvvəl, mövsümdən-mövsümə açılır

və turistlərin daşınmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Hal-hazırda Böyük «İpək Yolu»nun (TRASEKA) bərpası layihəsi

(proqramı) çərçivəsində Asiyanı Qafqaz vasitəsilə Avropaya birləşdirən

avtomobil yolları (marşrutları) salınır. Bu yolların kontinentlərarası strateji

əhəmiyyəti vardır. Belə şəraitdə şübhəsiz ki, avtomobil nəqliyyatı ilə xarici

ticarət yüklərinin daşınması daha dinamik surətdə inkişaf edəcəkdir.

Nəqliyyatın digər növləri kimi avtomobil nəqliyyatı da müəyyən

funksiyalar yerinə yetirir. Həmin funksiyalara aşağıdakılar aiddir:4

-sənaye və kənd təsərrüfatı məhsullarının normal istehsalının və mübadilə-

sinin təmin edilməsi (avtomobil nəqliyyatı hazır məhsulların,

yarımfabrikatların, xammal və materialların istehlakçılara çatdırılmasında ən

mühüm vasitədir);

-tikintilərin ehtiyac və tələbatının təmin edilməsi (avtomobil nəqliyyatının

köməyi olmadan hər hansı bir tikinti layihəsinin həyata keçirilməsi mümkün

deyil. Tikinti yüklərinin, materiallarının, konstruksiya və detallarının

daşınması üçün avtomobil nəqliyyatından geniş surətdə istifadə edilir);

-əhalinin avtomobil daşımalarına olan tələbatının ödənilməsi (avtomobil

nəqliyyatı vasitələri, yəni avtobuslar, marşrut taksiləri olmadan şəhər və

şəhərlərarası sərnişin daşımalarının həyata keçirilməsini təsəvvürə gətirmək

mümkün deyil);

-ölkənin müdafiə gücünün möhkəmləndirilməsinə kömək edilməsi (hərbi

texnikanın, hərbi hissə və birləşmələrin əmlakının, ərzaq məhsullarının,

avadanlıq və qurğuların, hərbi geyim ləvazimatlarının və s. daşınmasında

avtomobil nəqliyyatı mühüm rol oynayır).