Müsahibat uçotu

Mühasibat uçotu A.H.Əliyeva 
 
37 
 
4.2. Mühasibat hesablarının quruluşu
 
Xarici görünüşünə görə hesablar ikitərəfli cədvəl for-
masında tərtib olunur. Hesabın ikitərəfli formada tərtib 
olunması müəssisə əmlakının və onların əmələ gəlmə 
mənbəələrini artıran bütün əməliyyat məbləğləri bir tə-
rəfdə, azaldan əməliyyat məbləğləri isə əks tərəfdə 
yazmağa imkan verir. Mühasibat hesablarında təsərrüfat 
əməliyyatları davamlı və arasıkəsilməz qaydada qeyd 
edilir. Hər ayın sonunda hesablar üzrə dövriyyə və qalıq 
məbləğləri hesablanır. Dövrün sonuna qalıq hesabın aktiv 
və ya passiv olmasından asılı olaraq fərqli qaydada he-
sablanır. Hesab üzrə cari ayın əvvəlinə olan qalıq keçən 
ayın sonuna olan qalığa bərabərdir. 
Hesabın quruluşu aşağıdakı formada müəyyən olun-
muşdur (Sxem 4.1.). 
Sxem 4.1. Mühasibat hesabının quruluşu 
Debet 
Hesabın
adı
Kredit
İlk qalıq: Q
1
 
Təsərrüfat əməliyyatları: 
1. 
2. 
3. 
və sair 
İlk qalıq: Q
1 
Təsərrüfat əməliyyatları: 
1. 
2. 
3. 
və sair 
Debet dövriyyəsinin
cəmi: 
Son qalıq: Q
2
 
Kredit dövriyyəsinin
cəmi: 
Son qalıq: Q
2
 

---

Mühasibat uçotu A.H.Əliyeva 
 
38 
 
Sxemdən göründüyü kimi, mühasibat hesabında 
aşağıdakı elementlər əks olunur: 

dövrün əvvəlinə qalıq (ilk qalıq); 

dövr ərzində debet üzrə təsərrüfat əməliyyatları; 

dövr ərzində kredit üzrə təsərrüfat əməliyyatları; 

debet dövriyyəsinin cəmi; 

kredit dövriyyəsinin cəmi; 

dövrün sonuna qalıq (son qalıq). 
Hesabın sol tərəfi debet (qısaldılmış şəkildə dt), sağ 
tərəfi isə kredit (qısaldılmış şəkildə kt) adlınır. Hesabda 
müəyyən dövrdə əks olunmuş debet və kredit üzrə yazılış-
ların yekunu, ilk və son qalıq (saldo) adlanır. 
Hesablarda uçota alınan bütün obyektlər, yəni vəsait 
və onun əmələgəlmə mənbəyi iki cür: ya artmağa, yaxud 
azalmağa doğru dəyişilə bilər.
Təsərrüfat əməliyyatlarının mövcud qaydalara görə 
artıb və ya azalmasının hesabda əks olunmuş yekunu 
döv-
riyyə
adlınar. Beləliklə, hesabın debetində əks olunmuş 
məbləğlərin yekunu onun debet dövriyyəsini, kredit hissə-
sində isə əks olunmuş məbləğlər kredit dövriyyəsini əks 
etdirir.